Kōrero: Ngā pakanga ki tāwāhi

‘Ka whawhai tonu mātou, tae noa ki te mutunga. Mō te Atua, Te Kīngi, Me te Motu, Āke āke kia kaha e!’. He wāhanga tēnei nō te waiata i titoa hei whakakori i te Ope Rua Tekau Mā Waru toa, arā, te ope hōia Māori i kawe ā-riri ki ngā whenua o tawhiti. He ranga maro, he toa horopū taua.

He kōrero nā Monty Soutar
Te āhua nui: He haka mō te Kīngi o Kirihi ki Īhipa i te tau 1941

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I haere te iwi Māori ki ngā nguha katoa o Aotearoa, huri taiāwhio i te ao.

Te Pakanga ki Āwherika ki te Tonga

Ka tuku te Māori i a ia ki ngā pakanga ki Āwherika ki te Tonga; ka whakahētia. Ko tā te ture he aukati i te Māori mai i ngā pakanga Pākehā. Engari i tomo tonu te Māori ki te wharekura o te riri.

Te Pakanga Tuatahi

Nō te Pakanga Tuatahi o te Ao ka whakaae te kāwanatanga o Ingarangi kia tūtū te taua Māori e 500 tōpū. I te putanga o te ihu e 2,500 ngā hōia Māori i tū ki tāwāhi. Ko te mōrahinga o ngā tūao i haere mai i ngā iwi i taituarā i te Karauna i ngā pakanga whenua o Aotearoa i te rautau 1800. Ko tā ngā iwi i whawhai ki te Karauna, i raupatutia rānei ō rātou whenua, ka whakakeke; ko Waikato rāua ko Ngāti Maniapoto ka whakawhiua ki te māperetanga.

Te Pakanga Tuarua

I uru te Māori ki ngā taua katoa o Aotearoa ki te Pakanga Tuarua o te Ao, otirā, ko te ope Māori e mōhio nuitia ana ko te Ope Taua Rua Tekau Mā Waru. Ko ngā kamupene o te matua nō ōna rohe anō, ā, ka takahi i te ara ki te riri i ngā whenua o Kirihi, Kiriti, Āwherika ki te Raki me Itari. Neke atu i te 3,600 ngā Māori i taka mai ki raro ki te ingoa o te ope taua. E 50 ōrau ngā taotū o te ope, huia katoatia, ā, he nui kē atu i te mōrahi ōrau o te motu. I muri i tōna matenga, ka tāpaea te Tohu Wikitōria ki te tuahangata nei ki a Te Moananui-a-Kiwa Ngārimu.

Ka whakapeto ngoi ngā iwi o te wā kāinga ki ngā mahi pūtea, whakangao hoki. Ko te waihekenga ki ngā tāone tērā, mahi ai ki ngā whare whakangao mō te pakanga. Ko te taka kai hoki tētahi mahi nui a ngā wāhine. Arā tonu ngā iwi o Waikato me te Kīngitanga ka whakahē kia whai wāhi ki ngā pakanga ki tawhiti pāmamao.

Hui katoa, e 15,700 ngā toa Māori i tū ki tērā riri tāngaengae.

I muri i te tau 1945

  • Ko te wāhanga Māori o te Jayforce, arā, te tira hōpuni ki Hapani whai muri i te Pakanga Tuarua o te Ao.
  • Kāore he wāhanga Māori o te ope taua ki Korea, engari kotahi o ngā hōia tokowhitu o taua pakanga he Māori.
  • E 35 ōrau o te ope taua o Aotearoa i tū ki Whitinamu, he Māori.

Mai i te tekau tau 1950 ka tūhono te mahi a te Māori ki te ope taua, ā, ka kawe tonutia te mauri Māori i ngā āhuatanga o te ope taua.

Mai anō e haere tonu ana ngā Māori ki tāwāhi. Ko ētahi tāngata rongonui o te ope taua ko Tā Jerry Matepārae, arā, te tumu whakarae o te ope taua i te tau 2006; kāwana tianara hoki i te tau 2011; ko Kāpara Willie Apiata, te tītoko ā-rangi i whakawhiwhia ki te Tohu Wikitōria mō tōna māia ki Afghanistan.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Monty Soutar, 'Ngā pakanga ki tāwāhi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-pakanga-ki-tawahi (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Monty Soutar, i tāngia i te 20 o Hune 2012, updated 1 o Mei 2016