Kōrero: Ngā hākinakina, te rēhia

Te kaha o ngā tāngata o Aotearoa ki te tākaro, ki te whai hoki i ngā mahi a te rēhia ahakoa kei hea – te ngaki māra, te pānui pukapuka, te hīkoikoi i ngā hiwi, te haereere i tātahi, arā atu. He mea pai anō ki te iwi te puta ki ngā wharekai, te hoko Lotto, te mātaki kiriata, mātaki whutupaoro rānei. Ahakoa te aha, whāia ai ngā mahi a te rēhia e te iwi o Aotearoa.

He kōrero nā Jock Phillips
Te āhua nui: Kaumātua hahaupōro

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te kāinga, te tāone

Mō te nuinga o ngā tāngata o Aotearoa, ko te kāinga tonu te wāhi whakapauhia ai ngā hāora wātea – ki te mātaki pouaka whakaata, te pānui pukapuka, te whakapaipai rānei i te whare. E 60% o ngā tāngata o Aotearoa ka puta ki te ngakingaki i ō rātou māra. Kei te kake haere te rahi putaputa ai ki ngā tāone ki te kai, ki te whakarongo ki ngā pēne, ki te mātaki kiriata, ki te tirotiro rānei i ngā toa.

Te petipeti

Mō te nuinga o te rau tau atu i 1900, ko te petipeti hōiho rāua ko ngā petipeti rota pērā i te Golden Kiwi anake ngā petipeti ki Aotearoa. Mai i te tau 1989, ka puea ētahi atu momo petipeti, pērā i te Lotto, ngā mīhini petipeti, ngā whare petipeti, ngā petipeti hākinakina hoki.

Ngā hākinakina noa

Tata ki te e 75% o te taupori ka puta ki te hīkoikoi haere. Ka pai kē ki ētahi te haere i ngā hīkoi mā te matatau; hei ngā takurua ka nui te whāia o te retihuka me te retihuka mā runga papa. Ko ētahi atu ka whakangau poaka, whai tia, nanekoti rānei.

Ko tātahi tētahi o ngā tino wāhi haerea ai e te taupori o Aotearoa - ki te kaukau, ki te auheke ngaru, ki te ruku, ki te whakatere tīwai, ki te mirihau, aha atu. E 25% o ngā pakeke ka haere ki te hī ika, ko te taraute pea ki te wai māori, ko te ika moana, ko te īnanga ki wai tai.

He rahi ake ngā tāngata e whai noa ana i ngā mahi a te rēhia tērā i te hunga ka kuhu ki ngā hākinakina whai tikanga.

Ngā tākaro whai tikanga

He rite te rahi me te pūmau o te hunga tautoko hākinakina o Aotearoa tērā i ētahi atu whenua, me te whakapae, he nui ake te ōrau o Aotearoa ka kuhu ki te tākaro i ngā tākaro.

Ko te hahaupōro te hākinakina kei te tākarohia e te nui rawa atu o te taupori. He maha ake ngā papa hahaupōro o Aotearoa mō ia tāngata, tērā i whenua kē.

Ko te whutupaoro te hākinakina kei te mātakitakina e te nui rawa o te taupori. Mai anō i te whakawhitinga o te tira Ō Pango ki Peretānia i te tau 1905, ka noho ko te whutupaoro te hākinakina nui o Aotearoa. I tēnei wā, he tākaro whaiutu te whutupaoro, pērā i te rīki rāua ko te poikiri. Ko te kirikiti te hākinakina matua i te raumati.

Ko te poi tarawhiti te hākinakina nui rawa ki ngā wāhine.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Jock Phillips, 'Ngā hākinakina, te rēhia', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-hakinakina-te-rehia (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Jock Phillips, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Hepetema 2015