Kōrero: Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai?

Kia taka ki te tau 2750 BC, kua oti kē ngā whangarima nunui (great pyramids) Giza i Īhipa te waihanga. Heoi i te noho tūhāhā ngā moutere o Aotearoa. Atu i te tau 1200 BC ka tīmata te hōrapa o te iwi Lapita ki Poronihia ki te uru. I taua wā, ka tū, ka hinga hoki te emepaea o ngā Romana. Kia tae ki te tau 700 AD kei te hōrapa te emepaea o ngā Āripa. I te tau 1066 whakaekea ai a Piritana e te iwi Nōmana (Normans). Heoi i te tūhāhā tonu a Aotearoa. Kia hipa rā anō te rua rau tau kātahi anō ka tau ngā kaihōpara o Te Moana-nui-a-Kiwa ki Aotearoa, te whenua kei te pito o te ao.

He kōrero nā Geoff Irwin and Carl Walrond
Te āhua nui: Tētahi pua atua (spore) rarauhe kua whakakaitātia

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te heke i Āwherika

Ka puta te ira tangata ki te whai ao ki te ao mārama ki Āwherika e 100,000 tau ki mua. I roto i ngā hia mano tau ka tīmata rātou ki te neke ki wāhi hōu. Nāwai, kapi katoa te ao i a rātou. Ko ngā moutere o Te Moana-nui-a-Kiwa, tae rawa ki Aotearoa, ngā wāhi tōmuri rawa kia kitea e te tangata. E 3,200 tau ki muri, kātahi anō ngā tāngata ka tīmata te heke whakaterāwhiti mai i Āhia ki Te Moana-nui-a-Kiwa. He iwi māia, he iwi tohunga tēnei iwi i whakawhiti i te moana nui whakaharahara.

Ngā tohu mō te noho a te tangata

I ngā moutere i noho rātou, i mahue e ngā tāngata ngā tohu ki tā rātou noho – ngā wāhi i tahu ahi, i patu kararehe rānei rātou, me ngā kararehe tauhōu nā rātou i kawe mai, pēnei i te kiore. Ko te tikanga kei te nui te mahia ko te radiocarbon dating, ka ine i te pakeke o ngā kōiwi me ngā rākau.

He nui ngā taunakitanga e tohu ana ki te mea i tae tuatahi mai he tāngata i Te Moana-nui-a-Kiwa ki Aotearoa i waenganui i ngā tau 1250–1300 AD mā runga waka.

Tautohe mō te kiore

I te tekau tau atu i 1990 nā te radiocarbon dating i tohu, kua tae noa mai te kiore ki Aotearoa i ngā tau 50–150 AD. I te mea ehara te kiore i te kararehe tūturu o Aotearoa, me te mea, kāore ia e kauhoe tawhiti, ko te whakaaro ka toko ake, kāore e kore i whai mai te kiore i ngā tāngata i heke ki Aotearoa i runga i ō rātou waka. Nā reira, kua whakaaratia te kōrero i tae mai te tangata ki Aotearoa i aua tau tōmua, engari kāore i noho, i waiho tohu rānei mō tā rātou haerenga mai. Kei te tautohetohea tonutia te tika te hē rānei o tēnei kōrero.

Nō te wā 1250–1300 tae mai ai te tangata ki Aotearoa? Nō mua noa atu rānei tō rātou taenga mai ki Aotearoa?

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Geoff Irwin and Carl Walrond, 'Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai?', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nonahea-a-aotearoa-nohia-tuatahitia-ai (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Geoff Irwin and Carl Walrond, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Mei 2016