He korero whakarapopoto
Tirohanga whānui
Whai muri i te hokonga o te pū a te Pākehā, ka tū ngā riri whakauaua i waenganui i ngā iwi Māori i waenganui i ngā tau o 1818 me 1840. Neke atu i te 20,000 ngā tāngata i mate i ngā riri nei. Ko tēnei hoki te wā i whakarerekētia ngā paenga whenua ā-iwi.
Te hoko i ngā pū
He taewa, he poaka ngā taonga utu mō te pū. I te nanao tuatahitanga ki te pū, he whakamataku hoariri tōna tikanga. Nō te hokonga o ngā rau pū kua kaha te whakatipu rīwai me te poaka. Kia rahi rā anō ngā pū, kātahi ka hoki ki te tikanga mahi o mua.
Ka ako te Māori ki ngā rautaki whawhai mō te mau pū. Ka mātau ki te waihanga pā hei ārai i te hoariri mau pū.
Ngāpuhi
II te tau 1807-08 rānei ka āpiti tūtia te taua mau pū a Ngāpuhi e te taua mau rākau Māori o Ngāti Whātua.
Nō te tau 1818 inā te tokomaha o ngā pū i a Ngāpuhi. Ko 1821 te tau ka riro mai i a Hongi Hika te hia rau pū mai i tāwāhi. I ngā ono tau i muri mai ka kōkiritia a Ngāti Pāoa, a Ngāti Maru, a Waikato, a Te Arawa me Ngāti Whātua. I te tau 1827 ka tūria a Hongi ki te matā, ā, i te tau i muri mai ka mate i ōna taotū. Ko te tāmōmōtanga hoki tērā o te kaha o ngā marau mau pū a Ngāpuhi.
Waikato
I te tau 1821 ka peia a Te Rauparaha me Ngāti Toa i Kāwhia. Whai muri ka matika a Waikato i raro i tōna amorangi i a Te Wherowhero, ā, ka whakaekea a Ngāti Toa ki Taranaki. Ka mutu i te tau 1824 ka mīere a Ngāti Kahungunu i te taua o Waikato me Tūwharetoa i Heretaunga. Ā, i te tau 1826 ka uhitai anō a Waikato ki roto o Taranaki, i āia ai ētahi ki te tonga. I ngā tau tōmua o 1830 ka tau anō te rau o te patu o Waikato ki runga o Taranaki.
Kāti i momoho a Waikato i te mutunga. I āraia tō rātou rohe i ngā taua o te tai tokerau; i panaia hoki ētahi o ngā iwi.
Ngāti Toa
I te whakarerenga o Waikato ka rere a Te Rauparaha ki ōna huānga iwi o Taranaki i mua i te auhekenga ki Kapiti. Ka hinga a Kapiti, ka nōhia e ia hei pā whakaruruhau mōna. I te tau 1824 ka whakaekea te moutere e te hoariri, engari ka panaia e Ngāti Toa.
I hiahia hoki a Te Rauparaha ki te whakawhānui i āna mahi tauhokohokoko ki te pounamu. Ā, i te tau 1827 ka whakaeke a Ngāti Toa me Te Āti Awa i Te Waipounamu, ā, ka tau te raupatu ki ngā rohe o reira.
Ko ērā huānga iwi o Ngāti Toa, arā a Ngāti Mutunga me Ngāti Tama i takahi ki roto o Wharekauri i te tau 1835. Ka hinga i a rātou te Moriori, ā, ka tahuri anō ki te riri tara ā-whare.