He korero whakarapopoto
Te whakatipu me te kohi kai
I mauria mai e ngā tīpuna Māori ngā tipu hei whakatō ki te kāinga rua. Ko te kūmara, ko te uwhi, ko te taro tērā i rawekehia kia āhei tōna tipu ki te whenua mātao nei.
I ngā wā o neherā e kapi ana te motu o Aotearoa i te mātotorutanga o te ngahere. Ka tino whāia nuitia e te Māori ōna rarauwhe, aka, nīkau, hekaheka, me ōna hua rākau, kākano rākau hei kai.
I mau mai te Māori i te kiore me te kurī i Hawaiki, ā, he kai hoki ēnei mea e rua. He rahi hoki ngā manu me ngā kaimoana i kainga e rātou.
Te tunu me te tiaki kai
He tikanga tunu te hāngī hei tao kai mā te tini tangata. Ko ngā kai iti he mea toro ki roto i ngā ngārehu, ka tunua ki runga ngārehu rānei.
Kāore te Māori i waihanga kōhua uku. Kotahi noa iho te tikanga kōhua kai; he maka kōhatu wera ki tētahi ipu.
Ka taona e te Māori ana kai mā te whakamaroke, te kōpiro, me te huahua. Ka tiakina ngā kai ki roto pātaka, ki roto rua kūmara rānei.
Ngā kai o mua
Ko ētahi kai whakahirahira ki te Māori he karengo, he huhu, he pikopiko, he karaka me te toroī (he kūtai mata me te pūhā tunu.
Ngā kai o tauiwi
Ka tae mai a tauiwi ka mauria mai āna kai hou. Ka tere tonu te whāwhā a te Māori ki ēnei taonga hou, pērā i te witi, te rīwai, te kānga, te kāroti, te kāpeti me ētahi atu hua whenua. Ka whakatupuria te hipi, te poaka, te nanekoti me te heihei.
Nā te māmā o te whakatipu rīwai, ka wareware te kūmara, ā, nā te tere mōmona o te poaka, ka noho ko te poaka, te pūhā me te rīwai hei tino kai mā te Māori. I ēnei rā tonu e pārekareka tonu ana te Māori ki te kai kōhua, arā, te ‘boil-up’.
Ngā kai o te ao hou
Taka rawa mai ki te pito o te rautau 1900 ka whakaorangia ake ngā kai tūturu a te Māori hei kai mā te ārero o nāianei. Mai i tērā wā kua hanga houhia ētahi rauemi o mua mō ngā tāngata o Aotearoa, me tāwāhi hoki.
