Kōrero: Tapa whenua

I te heke ki Aotearoa ka tapa whenua haere ngā tūpuna o te Māori. Heria haeretia ai ngā ingoa mai i tēnā moutere, ki tēnā moutere, ki tēnā moutere. Ka whakamārama ēnei ingoa i te takoto o te whenua, ka whakanui rānei i te tangata, i tētahi mahinga nui rānei. Ka tapaa ētahi wāhi ki tētahi tipuna, ki tētahi wāhanga rānei o te tinana, hei aha, hei tautoko i te noho ki te whenua.

He kōrero nā Rāwiri Taonui
Te āhua nui: Ko Motutapu

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ko te tapa whenua te kupu a te Māori mō te hoatu ingoa ki tēnā wāhi, ki tēnā wāhi, ki tēnā wāhi. Kapi katoa ai a Aotearoa, mai i tai ki uta, i ngā ingoa nā te Māori i tohu.

Ngā ingoa i kawea mai i Te Moananui-a-Kiwa ki Aotearoa

I te heke ki Aotearoa, ka tapatapa haere ngā tūpuna o te iwi Māori i ngā moutere i tūtū ai rātou. Waihoki, ka heria haeretia ētahi ingoa ki tēnā moutere, ki tēnā moutere. Hei tauira atu, ko tēnei ingoa a Whangaroa, kei ngā moutere o Hāmoa, o Tahiti, o Rapanui, o Hawaii. Ka hāngai ētahi ingoa ki ngā wāhanga o te waka, ki tētahi taonga rānei.

Ngā kōrero mō Māui

I mauria ngā pūrākau me ngā ingoa o Hawaiki, hei tapatapa i te whenua o Aotearoa. He maha ngā wāhi i tapaa ki a Māui me āna mahi, inā Te Ika-a-Māui, Te Waka-a-Māui, Te Punga-a-Māui, arā noa atu.

Ingoa hei whakamārama

He maha ngā ingoa ka whakamārama i te āhua o te whenua, ka whakamahi i ngā kupu pēnei:

  • ao
  • puke
  • maunga
  • papa
  • puna
  • wai.

Ngā ingoa ā-iwi

Ko ētahi wāhi i tapaina ki te tupuna rongonui; mā tēnei momo tapanga ka whai take ai ngā uri o taua tipuna ki taua pito whenua. Tērā ētahi waiata ka rārangi i ngā takahanga whenua o tētahi tipuna, ka whakatakoto rānei i ngā paenga whenua i waenganui i ngā iwi. Whāia, ka hau te rongo mō ngā tūpuna pōkai whenua i tapatapa haere i te whenua hei waihotanga mō ā rātou uri whakaheke.

Ngā ingoa kotiti

Mai anō, ka tuhituhi ngā Pākehā tōmua i ngā ingoa a te Māori mō tēnā wāhi, mō tēnā wāhi. Heoi, hei ētahi wā ka hē pea te rongo o te taringa, te tuhituhi rānei o te pene. Hei tauira, ehara ko All Day Bay, ko Aorere kē.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Tapa whenua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/tapa-whenua (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 24 o Noema 2008