Kōrero: Te hī ika

Hei ngā rā o mua ka haere te tangata ki te hī ika hei oranga mō te tinana, hei oranga mō te wairua. I a te Māori ngā tikanga me ngā taputapu katoa mō te hī ika - ngā maramataka, ngā maimoa pīataata, ngā tāruke, ngā hīnaki, aha atu. Ahakoa tērā, i mōhio rātou, he tamariki nā Tangaroa ngā ika. Whāia, mā te karakia me ngā tikanga makere ai ngā hua a Tangaroa kei ngā moana, ngā roto, ngā awa, ngā repo, ngā kōawa, arā atu.

He kōrero nā Paul Meredith
Te āhua nui: Te whakataka ika mō te hāngī

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tikanga me ngā kōrero onamata

He nui ngā kōrero a te Māori mō te hī ika:

  • Ko Tangaroa te atua o te moana me ngā ika. He mea nui kia whakamauru i a Tangaroa. He tikanga mō te puta ki te hī, he tikanga mō te mahi kupenga, he tikanga mō ngā āhuatanga katoa.
  • E kī ana te kōrero, nā Māui i hī ake tana ika, arā, ko Te Ika-a-Māui. Kei ētahi kōrero, he rite tana ika ki te whai.
  • E ai ki te kōrero, nā Kupe a Aotearoa i hura i tana whai i tētahi wheke nui rawa atu.

Ngā tikanga mahi ika

Ka rarangatia ngā kupenga i te harakeke māota. He pērā rawa te nui o ētahi kupenga hei hopu i ngā mango nui. Ka here ngā matau (hook) ki ngā aho (line) – he mea mahi mai te muka - hei mahi ika, ka whakamahi matarau (net fastened to a hoop) rānei ki te hopu pātiki; ko ngā tāruke (pot) hei hopu kōura.

I te mārama ngā mātanga he aha ngā wā pai ki te hī. Ka tiakina paitia ngā tauranga ika. Ka titia he pou ikeike hei tohu ko hea ō rātou wāhi hī kei ngā roto me ngā wahapū.

Ngā karakia me te kawa

He tapu te mahi ika. Ka tukuna he karakia ki a Tangaroa me ērā o ngā atua, tipua o te moana. Kāore i whakaaetia te kai i ngā putanga ki te hī.

Ka whakahokia te ika tuatahi ki a Tangaroa; tērā tētahi momo kōhatu ka purua ki ngā kupenga kia whakatata mai ngā ika.

Te tohatoha i te kai

He mea tao rānei, he mea whakamaroke rānei ngā rawa hao ika i mua i te whakakuhu ki roto pātaka. Hei ētahi wā ka puta te iwi tonu atu ki te mahi ika – neke atu i te e 1,000 tāngata ki ngā waka e 50. Tērā ngā kōrero mō tētahi hākari nui whakaharahara, neke atu i te e 20,000 ngā tuna pāwhara.

Ka haere ngā tauhokohoko i waenganui i ngā iwi ki-tai me ngā iwi ki-uta – te ika pāwhara, te hinu mango o tai, mō te huahua me ētahi atu taonga o uta.

Te hī ika i ēnei rā

Nō te taenga mai o ngā tāngata whai i ngā tau tōmua o te rau tau 1800, ka paheke te mahi ika tūturu a te Māori. Nō te tau 1992 ka tukuna e te kāwanatanga ki te Māori ētahi tauranga ika arumoni. I tēnei wā ko te Māori te rangatira o Sealord, te kamupene hī ika nui rawa ki Aotearoa.

Kei te hī ika tonu te Māori i raro i ngā tikanga tūturu a ngā tūpuna. Kitea tonutia ai te pātiki pāwhara, te ate o te mango me ētahi atu kaimoana reka ki te Māori i ngā hākari.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Paul Meredith, 'Te hī ika', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-hi-ika (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Paul Meredith, i tāngia i te 12 o Hune 2006