He korero whakarapopoto
I ngā rā o mua
I ahu mai ngā tākaro i te whare tapere – he pekanga nō ngā mātauranga ka whai wāhi atu ai ngā mahi toi.
Te kaiaka
He mea nui ki te Māori te toa i roto i te kaiaka. Ka pai ngā kaiaka ki te whakakaha ake i te tinana o te tangata, kia pai ai mō te pakanga.
Tāne mai, wāhine mai, ka kuhu te katoa ki te mamau me te para whakawai, arā, te ako i ngā rākau pēnei i te taiaha me te patu. He mea nui hoki te omaoma, te pekepeke, te porotēteke me te makamaka.
Ngā tākaro wai
Pārekareka ki te Māori te eke ngaru, ā-tinana, i runga papa, i runga waka rānei. He toki te Māori ki te kauhoe, ā, akona ai te tamaiti mai i te tamarikitanga.
Ngā tākaro whakapau kaha
He pārekareka ki te Māori ngā tākaro pekepeke me te tauira me ngā tākaro pērā i te huna-ka-kimi, aha atu. I hangā hoki ngā moari kia rere ki runga i te wai, me te pīoi.
Ngā tākaro tītī tōrea, miro hoki
Tāne mai, wāhine mai, tākaro ai te katoa i te tī rākau, arā, ka whiua ka hopukina he rākau me te taki haere i tōna waiata. He whakangungu pai tēnei mō ngā toa kia haere ngātahi ai te ringa me te kanohi.
He pai hoki ki te Māori ngā tākaro whai. Ka mahi tauira ngā kaitākaro mā te whiriwhiri miro harakeke ki ō rātou ringaringa, ka mutu, he kōrero i roto i ngā tauira ka mahia.
Ngā tākaro me te kupu, me te ringa
Tērā ngā tātai whetu, arā, he rerenga kōrero whakawhīwhiwhi i te arero, engari me ngana te kaitākaro kia tākina i te hā kotahi.
He tākaro panga te tutukai me te kurawiniwini. Ka noho ētahi tangata ka waiata i tētahi waiata me te whakawhitiwhiti i tētahi mea i waenganui i a rātou, engari ka hunaia mai taua mea kei kitea mai e te tangata whai. Ina mutu te waiata me tohu taua tangata kei tēhea o ōna hoa te mea rā e puritia ana.
I te tākaro tī ringaringa ka mahi koringa ā-ringa tētahi kaitākaro me te waiata haere, ā, ka ngana te kaitākaro tuarua ki te whai i ngā ringaringa me te waiata hapa-kore.
Ngā manu aute, me ētahi atu
He pārekareka ki ngā tupuna te tuku manu aute; i tua atu ka whai wāhi ēnei ki ētahi o ngā kaupapa ōkawa. Pai rawa atu ki ngā tūpuna te mahi tā pōtaka me te tū pouturu, pērā anō hoki te retireti i runga papa reti. I hangā te keretao ki te rākau, ka oraora ngā ringa mā te miro.
I tākaro hoki ngā tīpuna i ngā kēmu papa me te kaimakamaka.
Ka piki ka heke
Mai i te tekau tau atu i 1820 ka ngana ngā mihinare ki te tāmi i ngā tākaro a te Māori, me te aha, ka tahuri te Māori ki ngā tākaro a te Pākehā. Ko te eke waka me te kapa haka ētahi o ngā tākaro ruarua i kaha tonu te whāia.
I waenga i te rau tau 1900, ā, mohoa noa nei ka maranga ake anō ngā tākaro tūturu, ka whakawhanaketia he tākaro hou i ahu mai i ngā mahi a ngā tūpuna.
