Kōrero: Ngāi Māori hākinakina

Nō te taenga mai o ngā tākaro Pākehā ki Aotearoa i te rautau 1800 ka ngākaunui te Māori ki ēnei hākinakina. Ko te whutupōro me te netipōro ngā tākaro tino makau ki te Māori. He maha ngā kaitākaro Māori rongonui pērā i a George Nēpia me te kaitākaro poipātū, a Leilani Rorani. 

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Te haka a nga Tōkena Pango

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te rautau 1800

Nō ngā tau tōmua o te rautau 1800 ka mau mai te Pākehā i ōna hākinakina ki Aotearoa. Hāunga ngā kōrero o mua mō ngā Māori tākaro kirikiti, kīhai te Māori i ngākaunui ki taua kēmu.

Nō te tau 1883 ka whawhai te kaimekemeke Māori a Herbert Slade ki te toa Amerikana wehenga taumaha ki te Āporo Nui. Ahakoa i hinga ia, ka hau tōna rongo ki te ao.

I ngā tau o 1888 me 1889 ka haere te kapa whutupōro Māori ki Ahitereiria me Peretānia. Ko tēnei te tīma tuatahi kia tae ki ētahi whenua i tua atu o Ahitereiria.

Ngā tau tōmua o te tau 1900

I te tīmatanga o te rautau 1900 ka whakatūria e te Māori ōna ake rōpū whakahaere mō ngā tākaro pērā i te hahaupōro me te tēnehi. He tākaro katoa ēnei i paingia e te Māori.

Nō te tau 1910 ka tohua te kapa whutupōro Māori tuatahi. I te tekau tau 1920 ka uru a George Nēpia ki te Kapa Ō Pango. Rite tonu ki ētahi atu kaitākaro Māori, ka whakawhiti a Nēpia ki te tākaro rīki.

Mai i te tau 1975

Mōroki noa ka momoho tonu te Māori i te tākaro hahaupōro ki roto i te rautau 2000 i a Phil Tataurangi rātou ko Michael Campbell mā.

I te tau 1990 ko Adam Parore te Māori tuatahi kia tākaro mō te kapa kirikiti o Aotearoa. I ngā tekau tau o 1990 me 2000 ko Maia Lewis te kāpene o te kapa kirikiti wāhine o te motu.

Ko Ruia Morrison rāua ko Kelly Evernden ētahi toki tākaro tēnehi. Tū ai te taumāhekeheke a te Rōpū Tēnehi Māori o Aotearoa ia tau, ia tau.

Ko Margaret Matangi rātou ko Margaret Forsyth ko Waimarama Taumaunu ētahi wahine Māori rongonui o te ao netipōro.

Ko Wynton Rufer te Māori rongonui rawa mō te tākaro poiwhana. I tākaro ia mō Aotearoa i te Ipu o te Ao i te tau 1982, kātahi ka hūtia ake ia kia tākaro ngaio ki Ūropi.

Nā runga i ngā mahi whakaaweawe a te Hāhi Moromona, he tākaro whai hiranga te poitūkohu ki te Māori.

Ko Leilani Rorani (ko Joyce tōna ingoa whānau) te kaitākaro toa mō te poipātū i tōna wā. I te tau 1999 me te tau 2000 ka toa ia i te taumāhekeheke Peretānia, arā te British Open.

Kāre tonu e ārikarika ngā Māori o te Kapa Ō Pango. Ka mutu, ko te mātotoru o te Kapa Wāhine o ngā Black Ferns he Māori. Ā, i toa rātou i ngā ipu o te ao e toru, i raro i tō rātou kāpene, i a Farah Palmer.

Ngā tākaro Māori o te rautau 2000

E ai ki te rangahau o te tau 2007 me te tau 2008, ko ngā hākinakina e uru nui atu ana te Māori ko te netipōro, te pā whutupōro, te poitūkohu (mō ngā wāhine); ā, mō ngā tāne ko te pā whutupōro, te waka ama, te whutupōro me te rīki.

Ngā Toa Kaitākaro Māori

Kāre e ārikarika ngā kaitākaro Māori toa ki ngā tūmomo tākaro katoa:

  • Ko Riki Ellison, kaitākaro whutupōro Amerikana
  • Ko Pero Cameron, kaitākaro poitūkohu.
  • Ko Wayne ‘Buck’ Shelford, kaitākaro, kāpene hoki o te Kapa Ō Pango.
  • Ko Lisa Carrington, toa hoe waka i whiwhi ki te mētara koura Taumāhekeheke o Te Ao.
  • Ko Millie Khan, kaipīrori
  • Ko Shane Cameron, kaimekemeke.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngāi Māori hākinakina', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/maori-and-sport-hakinakina (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 5 o Hepetema 2013