Kōrero: Ngā iwi o Marutūahu

I puea ake ngā iwi e rima o ngā takiwā mai i Tāmaki-makau-rau ki Moehau, i ngā tama tokorima a Marutūahu. Heke ana i ngā rau tau, ka tipu tētahi uru tapu ki Waihīhī, hei tohu ki te mōmona o ngā whenua o Hauraki. Arā atu ngā taonga a te iwi i ēnei rā: te mauri o Marutūahu, te whare whakairo o Hotunui e tū ana ki te Whare Pupuri Taonga o Tāmaki-makau-rau.

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal
Te āhua nui: Te mauri o Marutūahu

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Marutūahu

Ko ngā iwi e rima o Marutūahu, ko Ngāti Rongoū, ko Ngāti Tamaterā, ko Ngāti Whanaunga, ko Ngāti Maru, ko Ngāti Pāoa. He uri whakaheke katoa rātou nō Marutūahu, he tipuna nō Kāwhia i te tai hauāuru o te Ika-a-Māui. I mua i te whānautanga mai o Marutūahu, i raruraru tōna matua a Hotunui ki tana hunaonga, ki a Māhanga. Nāwai, ka haere a Hotunui ki te rohe o Hauraki, ka noho i te noho a te ware i raro i te mana o iwi kē. Ka tangata, ka ngana a Marutūahu ki te whakahoki anō i te mana o tōna matua. Ka haere ia ki te rohe o Hauraki, ka raupatu i ngā whenua.

Te takenga mai o ngā iwi o Marutūahu

Ka moe a Marutūahu i tētahi tokorua, he teina tuakana. Ko ngā tamariki ka whānau mai, ko rātou ngā tūpuna taketake o ngā iwi o Hauraki, o Tāmaki-makau-rau, o Wairoa, o Piako, o Ōhinemuri, o Moehau, o Whangamatā.

Ngāti Tamaterā, Ngāti Rongoū, Ngāti Whanaunga

He tangata whai mana a Tamaterā, te tama tuarua a Marutūahu. Koia te tupuna o Ngāti Tamaterā, te iwi nui rawa o Hauraki. Ko Tamatepō te mātāmua a Marutūahu; koia te tupuna o Ngāti Rongoū. Nā te nui o te mana o Tamaterā, kīhai a Ngāti Rongoū i te iwi tino kaha; kia taka rā anō ki a Rongomai te tuarua a Tamatepō, kātahi anō ka hau te mana o Ngāti Rongoū.

Ko Whanaunga te tama tuatoru a Marutūahu; nāna ko Ngāti Whanaunga.

Ngāti Maru, Ngāti Pāoa

Ko Te Ngako te mātāmua o ngā tamariki a Marutūahu rāua ko tana wahine tuarua. Ka moe a Te Ngako i te tamāhine a tōna tuakana a Tamaterā. Whai muri i ngā moenga whīwhiwhi i waenganui i te whānau, ka whānau mai a Rautao, te tipuna taketake o te iwi niwha nei a Ngāti Maru. I ahu mai te ingoa o Ngāti Pāoa i a Pāoa, he tipuna nō Waikato, ka moe i te mokopuna a Tamaterā.

Ngā rawa o Hauraki

He nui ngā rawa o te rohe o Hauraki – te koura, te rākau, ngā rawa o te moana hoki. Nāwai ā, ka tangohia ngā koura, ngā papa rākau e ngā tāngata whai. I ēnei rā kua pakari ngā kaupapa kaipakihi a ngā iwi, pērā i ngā pāmu kuku. He wāhi nui tō ngā iwi o Marutūahu ki ngā whakahaere o te Moana Tāpui o Hauraki (Hauraki Gulf Maritime Park) me ngā ngahere rāhui.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Ahukaramū Charles Royal, 'Ngā iwi o Marutūahu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-o-marutuahu (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Te Ahukaramū Charles Royal, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 22 o Māehe 2017