I tū ngā tamariki a Marutūahu ki ngā riri raupatu i te rohe o Hauraki. Hau ana te rongo mō te toa o Whanaunga rāua ko tōna tuakana a Tamaterā i roto i ngā riri. Nō te matenga o Marutūahu, nā Tamaterā tōna tūranga rangatira i whakakapi, ka whakahipangia tōna tuakana a Tamatepō. Koinei te take i tutū te puehu i waenganui i a Tamaterā rāua ko Whanaunga. Nā ngā kōwhetewhete ki waenganui i ngā tūpuna tokotoru nei i tū motuhake ai tēnā me tēnā o ngā iwi e toru nei.
Ngāti Tamaterā
I te pikinga o Tamaterā ki te tūranga o tō rātou matua, ka mauāhara a Whanaunga ki a ia. Koinei te take i wehe atu ai a Tamaterā kia noho ki ngā takiwā o Ōhinemuri, o Katikati, o Whakatāne. Nō te moenga o Tamaterā i te tuahine o tōna whāea, kātahi ka riri rawa atu te whānau. I tua atu, nā Tamatera ētahi o ngā taonga a tōna matua a Marutūahu i heri.
Ko Ngāti Tamaterā te iwi matua o ngā iwi o Marutūahu. Waihoki, kua roa kē ōna uri e ārahi ana i ngā kaupapa mō ngā iwi katoa o Marutūahu. Otirā, ko ētahi o ngā rangatira tōmua o te iwi ko Taharua, ko Taiuru, ko Tāwhaki, ko wai atu; kua tapaina ētahi o ngā hapū mō rātou. Taka rawa ki te rau tau 1800, ko ētahi o ngā rangatira whakahau o te iwi ko Whataangaanga Tūpaea, Tūterangiānini, Tukukino Te Ahiātaewa, Tāraia Ngākuti Te Tumuhuia.
Ngāti Whanaunga
I te haerenga o Tamaterā, ka tū te mana o Whanaunga ki ngā takiwā whakateuru o Hauraki. I waenganui pū rātou ko tōna iwi a Ngāti Whanaunga i ngā pakanga e riro ai ngā whenua o Hauraki. E toitū tonu ana te mana o Ngāti Whanaunga ki Moehau, ki ētahi moutere kei te moana o Tīkapa, tae rawa atu ki ngā whaitua ki te uru. Ko ētahi o ngā hapū whai mana o te iwi ko Ngāti Karaua, ko Ngāti Pākira. Ko ngā rangatira whakahirahira o Ngāti Whanaunga i te rau tau 1800 ko Te Hōreta Te Taniwha rāua ko Hōri Ngākapa Te Whanaunga.
Ngāti Rongoū
Ko Ngāti Rongoū ngā uri whakaheke o Tamatepō, te mātāmua a Marutūahu. I ahu mai te ingoa o Rongoū i a Rongomai, te mokopuna tuarua a Marutūahu. I te matenga o Marutūahu, ka heke te mana o te kāwai o Tamatepō; kia taka rawa ki te wā i a Rongomai, kātahi anō ka piki haere tō rātou mana. Nō konei puea ake ai a Ngāti Rongoū hei iwi. E whakanui ana te ingoa o te iwi i te whakatūnga o Ngāti Rongoū hei iwi.
