Kōrero: Waka

Nui kē ake ngā tūmomo waka i tāraia e te Māori i te hekenga ki Aotearoa i te huhua o te tōtara me ētahi atu rākau mātotoru. Ka huhua ake ngā tūmomo waka mō te mahi ki tai, ki uta hoki. He tikanga hoki mō ia waka, atu i te waka taua ki ngā mōkihi i whakamahia mō te hī ika.

He kōrero nā Hoturoa Barclay-Kerr
Te āhua nui: Waka taua

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I ngā rā o mua he rite te mahi a te Māori i te waka, pēnei tonu i te whakamahi a ngā iwi o ēnei rā i te motukā. Ko ngā awa me te takutai ō rātou ara haere; he kawe tangata, kawe utanga te mahi. Kei te hangaa tonu e te Māori te waka Māori tatū ki ēnei rā.

Ngā waka heke o Te Moananui-a-Kiwa

Nā ngā waka nui te iwi Māori i kawe ki Aotearoa i Te Moananui-a-Kiwa. Kotahi marama neke atu te roa o te heke. He nui te tangata, utanga i kawea mai. Ko te whakapae he hourua ēnei waka tawhito. Ka hoki ngā whakapapa a ngā iwi Māori ki ngā tīpuna i hoe mai i aua waka tawhito.

Waka ki Aotearoa

Hangaia ai te waka i te hiwi rākau. He whāiti, he pāhekeheke ngā waka i ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa, i te mea ka hangaa ō rātou waka i ngā rākau nohinohi. Tērā ētahi waka ka mau ama hei whakawhena i te haere i te wai. Heoi, nā te nui o ngā rākau o Aotearoa pērā i te tōtara me te kauri, ka nui ake ō rātou nā waka, ka mutu kāhore he ama.

Waka taua – te waka nui rawa

Neke atu i te e 30 mita te roa o ēnei waka, e 100 tāngata ka tareka te kawe. Te mutunga mai o ngā whakairo ki mua, ki muri. He waka kawe toa ki te matawhāura, nā reira he tapu ēnei waka.

Waka tētē – waka hī ika

Kāore he whakanikoniko o ngā whakairo kei ngā waka tete. He heriheri tāngata, utanga te mahi a ēnei waka; ka rere mā ngā awa me te takutai. Koinei te waka kawe taonga ki ngā tauhokohoko i Tāmaki-makau-rau, i hea ake.

Mōkihi

Ko Ngāti Porou tētahi iwi ka hanga mōkihi mai i ngā papanga rākau ka herea ki te aka. Ki Te Wai Pounamu, ka pūpūtia, ka hereherea te raupō, te kōrari rānei hei mōkihi.

Waka tīwai – mō ngā awa

Kitea noatia ai ēnei waka i ngā wāhi katoa. Hei ētahi wā ka whakamahia ēnei waka ki ngā whakataetae, ki ngā whakangahau. He māmā ēnei waka, e tareka ai te peke rākau i te wai.

Ngā wāhi o te waka

Ngā wāhanga o te waka:

  • Hiwi: koinei te takere o te waka
  • Tauihu: a mua
  • Taurapa: a muri
  • Rauawa: ngā tāpiritanga ki ngā taha o te waka

I te nuinga o te wā, ko te hoe, ko te toko nga kaipaneke waka. He rā ō ētahi waka, he mea hanga i te raupō, i te harakeke rānei. Ko te punga he kōhatu kua herea ki te taura.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hoturoa Barclay-Kerr, 'Waka', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waka (accessed 20 March 2024)

He kōrero nā Hoturoa Barclay-Kerr, i tāngia i te 12 o Hune 2006