Kōrero: Te whakahaere marae

Ko te marae te pūtahi o te hapori Māori. He mahi nui tonu te whakahaere marae. Ko ngā kaitiaki o te marae ngā kaiwhakahaere, ko te hapū te tuarā.

He kōrero nā Mere Whaanga
Te āhua nui: A working bee at Waimārama marae in Hawke's Bay

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te marae

Ko te marae te pūtahi e huihui ai ngā uri whakaheke ki te whakanui, ki te tangi, ki te whakawhiti kōrero, ki te whakakotahi.

Kei ngā papatipu whenua ngā marae e tū ai, ka mutu, he wharenui, he wharekai, he wharepaku tōna.

He kawenata, he tūtohinga rānei tō te marae, kei reira ngā whakamārama e pā ana ki ōna whakahaere.


Ngā kaitiaki marae

Kei tēnā marae, kei tēnā marae ōna ake kaitiaki ka whiria i roto i te hapū. Me whakaae te hunga kaitiaki e te Kōti Whenua Māori, ko te ture tonu ka hautū i ōna kawenga.

Kei te kapu o te ringa o ngā kaitiaki ngā kawenga katoa e pā ai ki te marae. Engari ko te hapū tonu te taituarā o te marae, tērā pea ka whakatū komiti anō te marae hei whakahaere i ngā mahi o ia rā.


Ngā whakatikatika mō ngā tangihanga me ngā hui

Ka hemo te tangata, kua amohia ake ki tōna marae. Ahakoa he wā poto, ka kakari te hau kāinga (te ahi kā) ki te whakatika i te marae mō te whānau pani. He horoi, he hora moenga, he hoko kai te mahi. Ko tā ngā ringawera he taka kai mā te whānau pani i te roanga ake o te tangihanga.


Te hapori o te marae

Mā te huruhuru ka rere te marae. He maha ngā nama mō te inihua, mō te hiko, mō te waea, mō ngā tapitapi, mō ngā utu kaikaute, mō ngā utu taka kai, arā noa atu.

Ka karanga anō ngā kaitiaki i ngā ohu hei whakapaipai i te marae.

Ka whakatau utu anō te marae mō ngā hui. Ia rā he utu. I tōna tikanga kāre he utu i te wā o te tangihanga; ka tuku koha kē te whānau ki te marae. Ahakoa hoki te koha aroha a te whānau kei reira tonu ngā tāwēwē. Aua atu, mā ngā kaupapa mahi moni, rāwhara, rā gala, rā kai, karāhe hoki hei rongoā i ngā tāwēwē.

Nā te taumaha o ngā utu ko ētahi marae ka puehu noa. Engari ko te huhua me te tini noa atu, e nōhia ana e te ahi kā.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Te whakahaere marae', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-whakahaere-marae (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 5 o Hepetema 2013