Kōrero: Te whakahaere marae

Whārangi 2. Te komiti marae

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He wā tōna ka tukua atu ngā whakahaere ki te komiti o te marae. Hei reira ka whakapā kē ki te komiti o te marae, kāpā ki te hunga kaitiaki. Tērā ētahi marae he ōrite te hunga o te komiti me te hunga kaitiaki. Hei reira māmā iho ai kia kotahi tonu te rōpū whakahaere.

Te heamana

Ko te mahi a te heamana he karanga i ngā hui, he tuku i ngā pānui whai pānga me te whakahaere tika i ngā hui. Kei ia tangata tonu te mana ki te whakaputa i ōna whakaaro engari mā te hui e whakatau ngā take katoa. I ētahi wā mā te pōti rā anō e whakatau te take (mēnā ka tono ētahi uri mō tētahi mahi i runga i te marae, ā, e wehe ana te iwi mō te take ki a wai te kirimana).

Hēkeretari

He nui tonu te mahi a te hēkeretari. Ko ētahi o ana kawenga he tuhi pānui ki rō niupepa, ki runga rānei i te pae ipurangi o te marae. Māna anō ngā meneti, te pupuri i te hautaka o te marae, koia ka whiwhi i ngā reta, me te tuku hoki i ngā whakautu. Māna anō e whakahou te tūtohinga o te marae me te tirotiro mēnā kei te whāia ngā tohutohu a te Kōti Whenua Māori i te wā ka whiria he kaitiaki hou. Koia tonu te kaipupuri i ngā puka katoa a te marae.

Kaitiaki pūtea

Kei te kaitiaki pūtea te kawenga kia tika ngā mahi pūtea a te marae. He wā ka waha te hēkeretari i ēnei kawenga. I ngā wā ka āhei te marae, kua utua he kaikaute moni hei tohutohu i te marae ki ngā mahi tika mō ngā moni ka uru, ka puta atu i ngā pūtea o te marae tae atu ki ngā kaupapa whai hua me ngā kawenga a te komiti. Me whakatika anō ia i te pānuitanga o ngā kaute mō ngā hui ā-tau.

Wātene Māori

He tūao ngā wātene Māori ka whai mana ki raro i te ture Whanake Hapori Māori 1962. I te Haratua i te tau 2012 ka kī te perehitini o Ngā Wātene Māori a Gloria Hughes he tawhito rawa ēnei ture. I kī a Hughes kāore te ture i whai whakaaro ki ngā mahi e mahia ana i roto i ngā hapori i ēnei rā, pērā i te tiaki i ngā tamariki karore, te matapopore ki te hunga tūmatanui, te mahi whakahaumaru, te mahi kōti taiohi, tae atu ki te hīkoi i ngā marae. Ka kī atu ngā wātene ka whiua atu ā rātou raihana ki te kore e panonitia te ture.

Te whakatika mō te tangihanga

Ka mate ana te tangata kua whakahokia ia ki tōna marae. I te wā o te tangihanga e tau ana te marae. Ahakoa te iti o te wā, ka whakatika te hau kāinga ki te kawe i ngā mahi katoa ki te whakarite mō te taenga atu o te whānau pani. Ko ēnei ētahi o ngā mahi:

  • he whakapai i ngā whare
  • he hora i ngā moenga me ngā hīti
  • te whakapai i ngā hīrere me ngā wharepaku
  • te whakakā i te wai wera
  • mēnā he marae taiwhenua, me tiro mēnā kei te kī ngā taika wai.

Ōrua mai ko ngā mahi hoko kai, mīti, ika, me ētahi anō kai. He mea tunu ēnei kai e ngā ringawera mō te mātinitini ka upa ake ki te tangihanga.

Me whakaaraara anō ngā kaikaranga me ngā kaikōrero a te marae. He wātene Māori tā ētahi marae mō te tangihanga. He maha ngā tautoko a ngā wātene, pērā i te whakaatu i ngā tūnga waka, i te ārahi i te hunga kūare ki ngā tikanga o runga marae me te whakakī i te tūnga kaikaranga mō te hunga e whakaeke ana i runga i te marae.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Te whakahaere marae - Te komiti marae', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-whakahaere-marae/page-2 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 5 Sep 2013