He korero whakarapopoto
Wāhi ki ngā kaumātua
He hunga whai mana te kaumātua i roto i te ao Māori. He maha ā rātou mahi mō ngā whānau, hapū, iwi.
- hei pupuri i ngā kōrero, whakapapa, tikanga hoki a te iwi
- hei kaitiaki i tēnei mea te tikanga
- te whakatipu tamariki – i mua, mā ngā kaumātua e tiaki ngā tamariki inā kei te mahi ngā mātua, inā rānei kei ngā tauā e haere ana. Ka whakapakeke anō rātou i ngā mātāmua
- hei arataki
- hei whakatau totohe
Kaumātua i ngā korero tuku iho
Kei ngā kōrero tuku iho ko ngā kaumātua ngā kainānā i te tamariki me ngā kaipupuri kōrero tuku iho.
Nā te koroua o Māui nā Tamanui-ki-te-rangi ia i whakaora, i whakatipu hoki. I riro hoki i a ia ngā mātauranga o tōna kuia tae atu ki te mauri o te ahi.
Ko Whaitiri te kuia o Tāwhaki rāua ko Karihi. Nānā rāua i tohu ki hea rāua piki ai ki te toi o ngā rangi.
Kaumātua i nāianei
I te wāhanga tuarua o te rautau 1900 ka makere te mātotoru o te Māori mai i ō rātou papakāinga ki ngā taone noho ai. Nō konei ka whati te hononga o te mātauranga taketake. Kua tīmata i ētahi iwi te mahi hōtaka ako mō ngā kaumātua e mau tonu ai ngā kōrero tuku iho.
Mai i te tekau tau 1970, ka waihangahia ngā whare kaumātua ki runga i ngā marae maha e noho tonu ai ngā kaumātua i te mātotorutanga o te marae.