Story Summary
Ngā porotū ō mua
He roa ngā mautohe ā te iwi Māori.
- E whā ngā wā ka poroa e Hōne Heke te pou haki i tū ki Kororāreka.
- Ngā mautohe ki Parihaka i te tekau tau 1880
- Ngā petihana Māori ki te Paremata puta noa i te rautau 1800.
- Ko te āraitanga o te mana whenua i ngā Pākehā keri i te pūaha o Ōnoke i te tekau tau 1890. He maha anō ngā mautohe ka ara ake i te tekau tau 1960.
I kaha whakaputaputa ai ngā tautohetohe i ngā 1960, te wā i puta hoki ai ngā rōpū mautohe mō ngā tikanga wāhine me te Pakanga i Whitināma.
Waitangi
Nā Ngā Tamatoa i tīmata ngā porotēhi ki te rā o Waitangi mai noa i te tau 1971. I te tau 1975 ka waihangatia te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te titiro ki ngā whatinga o te ture.
Porotū whenua
Ko ētahi porotēhi ō mua he tuku petihana, he noho whenua, he huhuti pou rūri. Kātahi ka hangā ngā rōpū pēnei i te Kīngitanga me te Kotahitanga hei marumaru i ngā take whenua.
I te tau 1975 ka arataki a Whina Cooper i te hīkoi whenua mai noa i Te Hāpua ki te tauparenga o te whare paremata.
I ngā tau o te 1977–78, e 506 ngā rangi ka nōhia te whenua o Takaparawha e te mana whenua e Ngāti Whātua. Nāwai ka whakahokia atu o rātou whenua. Arā anō ngā noho whenua ki Whāingaroa, Pākaitore (Whanganui) me Ngāwhā.
Whutupaoro me te kaikiri
I te tau 1960 ka tūtū te puehu i te whakakorenga o ngā kaitākaro Māori i te kapa Ōpango i haere ki Awherika ki te Tonga. Whāia ka haere tonu ērā riri ki te whakataunga ko ngā Māori me ngā mea o Te Moananui-a-Kiwa he ‘tangata hōnore mā (honorary whites)’. Engari ko ngā mautohe nui i tū i te tau 1981.
Porotū ahurea
I te tau 1972 ka takoto te petihana kia whai mana te reo Māori ki ngā kura katoa.
I te tau 1979 ka aukati te rōpū tauira Māori i ngā tauira Pākehā me tā rātou whakaparahako i te haka.
I te tau 2000 ka kitea ngā werawera o ngā porotēhi ki te whakarere i te haki tino rangatiratanga ki te piriti matua o Tāmaki-makaurau.
Ngā hiahia o te kāwanatanga
Ka porotū te Māori:
- i te kōpaki pūtea o te tau 1995
- me te Ture Takutai Moana 2004.
