Kōrero: Ngā rōpū tautohetohe

Kua roa te Māori e pakanga ana mō ngā take whenua, te reo Māori, me te mahi kaikiri. Ko Hōne Heke tērā i turaki i te pou haki i Kororāreka. Ko te noho i Parihaka anō tērā i tohe mārire ki ngā rūri whenua raupatu. I te tau 1975 ko te hīkoi whenua Māori ki te Whare Paremata.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Hīkoi Takutai Moana, 2011

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā porotū ō mua

He roa ngā mautohe ā te iwi Māori.

  • E whā ngā wā ka poroa e Hōne Heke te pou haki i tū ki Kororāreka.
  • Ngā mautohe ki Parihaka i te tekau tau 1880
  • Ngā petihana Māori ki te Paremata puta noa i te rautau 1800.
  • Ko te āraitanga o te mana whenua i ngā Pākehā keri i te pūaha o Ōnoke i te tekau tau 1890. He maha anō ngā mautohe ka ara ake i te tekau tau 1960.

I kaha whakaputaputa ai ngā tautohetohe i ngā 1960, te wā i puta hoki ai ngā rōpū mautohe mō ngā tikanga wāhine me te Pakanga i Whitināma.

Waitangi

Nā Ngā Tamatoa i tīmata ngā porotēhi ki te rā o Waitangi mai noa i te tau 1971. I te tau 1975 ka waihangatia te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te titiro ki ngā whatinga o te ture.

Porotū whenua

Ko ētahi porotēhi ō mua he tuku petihana, he noho whenua, he huhuti pou rūri. Kātahi ka hangā ngā rōpū pēnei i te Kīngitanga me te Kotahitanga hei marumaru i ngā take whenua.

I te tau 1975 ka arataki a Whina Cooper i te hīkoi whenua mai noa i Te Hāpua ki te tauparenga o te whare paremata.

I ngā tau o te 1977–78, e 506 ngā rangi ka nōhia te whenua o Takaparawha e te mana whenua e Ngāti Whātua. Nāwai ka whakahokia atu o rātou whenua. Arā anō ngā noho whenua ki Whāingaroa, Pākaitore (Whanganui) me Ngāwhā.

Whutupaoro me te kaikiri

I te tau 1960 ka tūtū te puehu i te whakakorenga o ngā kaitākaro Māori i te kapa Ōpango i haere ki Awherika ki te Tonga. Whāia ka haere tonu ērā riri ki te whakataunga ko ngā Māori me ngā mea o Te Moananui-a-Kiwa he ‘tangata hōnore mā (honorary whites)’. Engari ko ngā mautohe nui i tū i te tau 1981.

Porotū ahurea

I te tau 1972 ka takoto te petihana kia whai mana te reo Māori ki ngā kura katoa.

I te tau 1979 ka aukati te rōpū tauira Māori i ngā tauira Pākehā me tā rātou whakaparahako i te haka.

I te tau 2000 ka kitea ngā werawera o ngā porotēhi ki te whakarere i te haki tino rangatiratanga ki te piriti matua o Tāmaki-makaurau.

Ngā hiahia o te kāwanatanga

Ka porotū te Māori:

  • i te kōpaki pūtea o te tau 1995
  • me te Ture Takutai Moana 2004.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngā rōpū tautohetohe', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu-tautohetohe (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 o Hune 2012, i tātarihia i te 11 o Hānuere 2023