Ngā mautohe mai i te tekau tau 1960
Ka puea mai ngā rōpū mautohe i te takihōhā o te iwi whānui ki ngā take kaikiri ki konei, ki tāwāhi hoki. Ka mutu i te tekau tau 1960 ka ātetehia tēnei mea te pakanga, ka whakatangatangahia te tino rangatiratanga o te tangata whenua, ā, ka uru whakaara ngā take wāhine. Nō konei tonu ara anō ai ngā take Māori.
Ngā porotū i mua
Porotū mana motuhake
Kāore e ārikarika te tauira o te totohe a te Māori. I te tau 1844 me te tau 1845 ka poro a Hōne Heke i te pou haki o Peretānia i tū ki Kororāreka. E whā ngā wā ka turaki ia i te pou haki.
I te tīmatanga o te rautau 1800 ka whakahē te Māori ki ngā tāke kurī. Ko ētahi ka whiua ki te herehere mō te kore utu tāke. Ko te pakarutanga mai o te pakanga tāke kurī i mauheretia ai ngā Māori o Rāwene ki Hokianga.
Porotū whenua
He take whenua te nuinga o ngā mautohe. He aukati rūri te mahi, he huhuti pou rūri tā ētahi, he tahu i ngā puni a ngā kairūri me te pana hoki i a rātou. I Te Waipounamu ko te noho a te matakite a Te Maihāroa ki te teihana hipi ki Ōmarama. Whitirere ki Parihaka ko Te Whiti-o-Rongomai rāua ko Tohu Kākahi tērā i āki i te raupatu kia whakakorea ngā pou rūri me te parau anō i ngā whenua raupatu.
Ka whai petihana tonu te Māori ki te whare paremata e ū ai ōna nawe whenua ki ngā taringa o te Paremata. He huhua ngā tira i haere ki Ingarangi kia whakatakoto i ā rātou take ki te ūpoko ariki o Ingarangi.
Porotū roto moana
He maha ngā tohetohe ka pupū ake i te wai, inā rā ngā pātaka kai hoki a te iwi. I te tekau tau 1890 ka whakamātau te Pākehā kia karia te tāhuna i te pūaha o te roto o Ōnoke (kei Wairarapa) kia kore ai hoki te waipuke. Engari nātemea he pātaka kai, tuna hoki tērā wāhi ki ngā iwi o reira ka aukatia e rātou te awakari. Kātahi ka tahuri ki te whakakīkī anō i te kōrua. Nāwai ka tau ko te petihana a te rangatira o Ngāti Kahungunu, ara a Piripi Te Maari-o-te-rangi ki te Paremata.
Reanga mautohe hou
I ngā tekau tau o te 1950 me te 1960 he mārire tonu ngā porotēhi ki ngā mahi a te kāwanatanga. He tuhi reta, he whakarite petihana, he tuku tauākī, he tuku rangapū hoki ki te kāwanatanga ētahi o ngā mahi nui a te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora me te Kaunihera Māori. Nō te pito o te tekau tau 1960 araara haere ake ngā tauā mautohe, ā, ko te mahi he whakapātaritari ki te tūmatanui. Kāore hoki he aha ki a rātou te mauherehere, kāti i ū tonu rātou ki ngā momo porotēhi katoa.
