Kōrero: Kōrero taiao

He tohunga te Māori ki te titiro me te whakarongo ki ngā korikoringa i tōna ao. Kei tōna reo tonu ngā tauira, ngā kupu whakarite mō te wāhi nui o te taiao – ō karu anō he hina pō.

He kōrero nā Basil Keane
Te āhua nui: Tau ana te hukarere ki runga o Ruapehu

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā kupu whakarite mō te rangi, mō te moana, mō te whenua

He wāhi tino nui tō ngā whetū, te moana, te whenua ki te Māori. He nui ngā kōrero mō te whanaungatanga i waenganui i te whānau mārama me ngā kaupeka o te tau. Ka puta a Matariki ka hauhake ngā kai.

He wāhi tino nui ki te Māori te moana hei mahinga ika, hei ara haere hoki. Waihoki, he kupu ā te Māori mō ngā āhua katoa o te moana. Hei tauira, kīia ai ngā wai marino o te rāwhiti ko te tai tamawahine, whāia, kīia ai ngā wai pūkeri o te hauāuru, ko te tai tamatāne.

He mea nui rawa atu ki te Māori te whenua. Tērā te kōrero, ko ‘te toto o te tangata he kai; ko te oranga o te tangata he whenua’.

Ātaahuatanga o te tangata

Mehemea he mā ngā niho o te tangata, ka whakaritea ki te pipi taiari, ki te pōhoi toroa rānei. Ko ngā kanohi o te wahine ka whakaritea ki te marama hua, ko tana pūrotu ka whakaritea ki a Kōpū ka roko marewa i te pae. Ka whakaritea ngā mahi raranga tino pai rawa atu ki te whare pūngāwerewere.

Ngā nui o te tangata

He mea akiaki te tangata mārō, ā, ko ēnei tāngata ka kīia he toka tū moana. Ko te hunga ka eke ki ngā taumata ahakoa ngā pōrearea ka whakaritea ki te iti rearea e eke ana ki te kāuru o te kahikatea.

Ngā iti a te tangata

He noho ā-whānau, ā-hapū, ā-iwi te noho a te Māori, nā reira me whai wāhi te tangata ki ngā kaupapa me ngā mahi a te iwi. Ka whakaritea te tangata māngere ki te koekoeā ka whakarere i tana hua mā tētahi atu manu hei whāngai. Kīia ai ngā tāngata kore take ki te mahi, he ‘harore rangitahi’.

Kāore i arongia nuitia te tangata matapiko, ka whakaritea ki te kahawai, arā, he kai horo. Kīia ai tēnei momo tangata he puku mangō.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kōrero taiao', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/korero-taiao (accessed 25 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 o Hepetema 2007