Kōrero: Ngā waka tere moana

I ngā wā o mua ko te whakapono i tae te Māori ki Aotearoa i roto i tētahi kahupapa nui. E mōhiotia nei e tātou i tēnei rā he maha ngā hekenga mōrearea a ngā waka i heke mai i Te Moananui-a-Kiwa. Kei ngā kōrero tuku iho ngā whakapapa hono i ngā uri ki ngā rangatira, ki ngā iwi o ngā waka e 40 te tokomaha, atu i te waka o Kurahaupō ka tau ki te hiku o te ika, tae atu ki a Te Uruao ka tau ki Te Wai Pounamu. Kei ngā kōrero nei te āhuatanga o ngā tohu mō te taenga mai o ngā tīpuna o te iwi Māori ki Aotearoa.

He kōrero nā Rāwiri Taonui
Te āhua nui: Te māra o ngā kōhatu e whitu, ki Rarotonga

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tikanga waka: he tika, he kōrero parau rānei?

He maha ngā kōrero tuku iho a te Māori mō te ūnga mai o ngā waka Māori i Hawaiki i te taha rāwhiti o Te Moananui-a-Kiwa. Arā anō te hunga i whakapono tūturu ki ngā kōrero nei. Ko ētahi e whakapono ana he kōrero whiti ēnei i toko ake i te hinengaro. Tērā pea kāore i kō atu kāore i kō mai te kōrero tika i ngā ariā nei. Ko ngā mātauranga i mōhiotia mō ngā heke he mea pupuri i te mahara, ā, ka heke te wā, ka whakanikoniko ngā kōrero.

Ngā waka o Te Tai Tokerau

Ko ngā waka matua o Te Tai Tokerau ko:

  • Kurahaupō, i ū mai ki tētahi takiwā tata ki Te Rēinga
  • Ngātokimatawhaorua rāua ko Māmari. I pakanga mākutu ngā tohunga o ngā waka nei
  • Tinana me Te Māmaru, ngā waka o Te Rarawa me Ngāti Kahu
  • Māhuhu-ki-te-rangi te waka o Ngāti Whātua
  • Ko Mataatua, i hautūngia e Puhi rātou ko Miru, ko Te Wahineiti.

Tainui rāua ko Te Arawa

He maha ngā ōritenga i waenganui i ngā kōrero mō te waka o Tainui me te waka o Te Arawa. Kei ētahi kōrero he waka kotahi rāua, he waka hourua, ā, nō te ūnga mai ki Aotearoa ka mawehea rāua kia rua ngā waka. Kei Maketū i Te Moana-a-Toitehuatahi te urunga o Te Arawa. Ko te urunga o Tainui kei Kāwhia, kei waenganui i te tāone o Tāmaki-makau-rau me te tāone o Ngāmotu.

Mataatua

Ko Mataatua tētahi o ngā waka matua o Te Moana-a-Toitehuatahi. Ko Toroa tōna rangatira. Nō te kawenga o te waka ki waho ki te moana nā te tuahine (kei ētahi, nā tana tamāhine) a Toroa te waka i kukume ki uta. Ka karanga a ia ‘Kia whakatāne ahau i au!’ Nō konei te ingoa o te tāone o Whakatāne.

Ngā kōrero o Te Tai Rāwhiti

He kōrero ā ngā iwi o Te Tai Rāwhiti mō te ūnga mai o Paikea ki Aotearoa mā runga i te tohorā. Arā anō ngā waka whakahirahira e rua o taua takiwā, a Horouta – te waka i mau mai i te kūmara, me Tākitimu, te waka o Ngāti Kahungunu.

Aotea

He tata ki Kāwhia te wāhi i ū mai ai a Aotea. Heoi ka whanake te iwi ki te tonga, ka tae ki Pātea. He pērā te whakaingoatanga o taua takiwā i te mea koinei te wāhi i tukuna ai ō rātou pātea (utanga) ki raro.

Ngā waka o Te Wai Pounamu

He nui ngā kōrero mō ngā waka i Te Wai Pounamu. Arā te kōrero mō te takanga o ngā kūmara ki roto i te wai i te totohutanga o Ārai-te-uru. Ka huri ngā kūmara i pae ki uta hei toka e kīia ai ko ngā toka o Moeraki. Arā anō te kōrero mō Uruaokapuarangi i ū ki Whakatū, i raro i te mana o Rākaihautū. I muri mai ka toro a rākaihautū ki ngā takiwā o Te Wai Pounamu, me tana auaha i ngā maunga me te keri i ngā roto ki tana kō.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngā waka tere moana', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-waka-tere-moana (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005