Kōrero: Ngā waka tere moana

Whārangi 8. Ngā waka i Te Wai Pounamu

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mānuka me Ārai-te-uru

Ka hoki a Mānuka ki Hawaiki ki te tiki i te kūmara. Ahakoa i riro mai he kūmara kīhai ngā kōpura i tipu nā te mātao o Te Wai Pounamu.

E kī ana te kōrero nā Roko, (Rongo-i-tua rānei) tētahi momo kūmara i mau mai i Hawaiki mā runga i te waka a Ārai-te-uru. Heoi, ka totohu, ka tahuri te waka ka taka ētahi o ngā kauhoe ki te moana. E whā ngā ngaru nui i tuki i te waka, ko aua ngaru e tū ana hei puke ki te pae maunga o Pakihiwitahi i te raki o Ōtākou. Ka taka ētahi o ngā kūmara ki Kaihīnaki me Te Whatapāraerae, e mōhiotia nei i ēnei rā, ko ngā toka o Moeraki (Moeraki Boulders). Ka pakaru a Ārai-te-uru ki Matakaea i te tonga, ka huri hei tāhuna.

Uruaokapuarangi

Ko Uruaokapuarangi (Uruao) te waka, ko Rākaihautū te tangata o runga. Ka whai mai tana wahine a Waiariki-o-āio rāua ko tana tama a Rakihouia i a ia. Ko Whakatū te wāhi i ū mai te waka nei. Nō te ūnga o te waka, ka heke a Rākaihautū me ētahi atu ka ahu ki te tonga mā te tuawhenua. I a ia ka haere, ka keria e ia ngā roto o Te Wai Pounamu (ko Rotoiti me Rotoroa) ki tana kō, ko Tūwhakarōria te ingoa. Arā anō ngā roto i hangaia e ia ki tana kō – a Pūkaki, Ōhau, Tekapō ki te taha tonga o Waitaha, a Wānaka me Hāwea i Ōtākou, a Wakatipu me Te Ānau ki Murihiku. Nō tana taenga ki Te Ara-a-Kiwa (Foveaux Strait) ka haere a Rākaihautū mā te takutai o te taha rāwhiti o Te Wai Pounamu, he tūhura whenua te mahi.

I taua wā anō e whakatere ana a Rakihouia i a Uruao mā te taha rāwhiti o Te Wai Pounamu ki te tonga. Ko tana mahi he taunaha i te whenua. Ko tōna ingoa mō ngā paripari i Kaikōura, ko Te Whatakai-a-Rakihouia. Ka poua ana pou ki ngā pūaha i te takutai o Waitaha, hei tohu ki tōna mana ki runga i ngā mahinga tuna, ko Kā Poupou-o-Rakihouia ērā. Ka tūtaki a Rakihouia ki tōna matua, ka heke rātou ki Horomaka (Banks Peninsula), ka poua e Rākaihautū tana kō ki tētahi puke (ko Pūhai), ka tapaina anōtia ko Tuhirangi. Ka noho ō rātou uri ki ngā raorao o Waitaha, ka whakaingoatia taua takiwā, ko Kā Pākihi-whakatekateka-a-Waitaha.

Tākitimu rāua ko Kāraerae

He kōrero anō kei Te Wai Pounamu mō Tākitimu. Ka haere a Tamatea ki Te Tai Poutini kia kite i aua whenua. Ka pakaru te waka ki Te Waewae i te pito tonga o Te Wai Pounamu; i ēnei rā, kua huri te waka hei pae maunga, ko te pae maunga o Tamatea. He kōrero anō e mea ana, nō te pakarutanga o Tākitimu, ka hangaia anō e Tamatea he waka hōu, ko Kāraerae. Koinei te waka i hoki ai a Tamatea ki Te Ika-a-Māui.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ngā waka tere moana - Ngā waka i Te Wai Pounamu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-waka-tere-moana/page-8 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 8 Feb 2005