Kōrero: Ngā rōpū

Ko ngā rōpū Māori ngā kanohi o te Māori i roto i ngā hīkoinga i tēnei ao. Ahakoa mau tonu ngā tātai ā-iwi, hei ētahi wā ka whakarōpū anō ngā tāngata mō te take tōrangapū, take rangatiratanga, ngahau noa iho rānei.

He kōrero nā Ngapare Hopa
Te āhua nui: Te Rūnanga o Tākitimu i te tau 1902

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Rautau 1800

Ka pū anō ai te ao Māori i te whānau, i te hapū me te iwi.

I te tau 1835 ka whakakotahi mai ngāētahi iwi kia waihanga i Te Wakaminenga o Nu Tirene. I kōrerotia tēnei rōpū ki roto i te Tiriti o Waitangi.

Nō ngā tukitukinga hoko whenua me ngā pakanga whenua ki te kāwanatanga, ka hangā mai ēetahi atu rōpū ā-iwi hei kaupare, ko te Kīngitanga tērā, ko Te Kotahitanga tērā.

Ko te whakapono Pai Mārire te whakapono tuatahi i waihangatia e Te Ua Haumēne hei kaupapa tōrangapū hoki.

Rautau 1900

Nō te tau 1900 ka waihangahia e te kāwanatanga ngā kaunihera Māori. Ahakoa anō tōna hanga ki roto i ngā iwi, i whakaarotia he kaupapa ēnei kia taka mai ngā iwi ki raro i te kāwanatanga.

Nō kona ka kaha ake te riro o ngā mana whakahaere o ngā whenua Māori ki raro i ngā kaitiakitanga me ngā kaporeihana.

Ko te Rōpū Rangatahi Māori tērā i hangaia e ngā tauira o mua o Te Aute. Ko tōna kaupapa kia tahuri mai ngā iwi ki ngā ture hanganga hou ā-papori, ā-hauora hoki.

I te wā o te Pakanga Tuarua o te Ao, ka whakakao mai ngā iwi ki raro i te karangatanga o te Māori War Effort Organisation. Ko te Ope Tauā Rua Tekau Mā Waru tērā i whakaritea ā-iwitia.

Whai muri i te pakanga ko te māunutanga mai o ngā Māori mai i ngā papakāinga ki ngā taone noho ai. I te tau 1951 ka hangaia te Rōpū Wahine Māori Toko i te Ora hei tautoko i ērā kua neke ki te taone.

I te tau 1962 ka whakatūhia te Kaunihera Māori. Ko tōna kaupapa he kawe i ngā kōkōraho nui a te Māori e pā ana ki te Tiriti o Waitangi.

Ngā rōpū mautohe

Mai i te tekau tau 1970 ka tīmata ngā rōpū mautohe ki te porotēhi ki ngā tika Māori, ka mutu ko Ngā Tamatoa, ko Te Rōpū Reo Māori hoki tērā. I te tau 1975 ko te hīkoi rangatū whenua Māori, he mea ārahi e Te Rōpū Matakite – neke atu i te 40,000 ngā tāngata i whai wāhi.

Ko te iwi Māori tērā i Ōrākei ka noho i te whenua o Takaparawhā ki te whakahē i ngā tāpaetanga whenua o reira. Whai muri i ngā rangi e 506 ka hūtia mai rātou e ngā pirihimana me te ope tauā.

Mai i te tau 1984, he maha ngā rōpū ā-iwi i kotahi mai ki te mautohe ki Waitangi.

Mātauranga Māori

I whakatūhia te Tūāpapa Mātauranga Māori i te tau 1961 hei whakatairanga i ngā mātauranga kura tuarua, whare wānanga hoki.

Nō ngā mautohe reo Māori ka hua mai te kōhanga reo; te kura kaupapa me te whare wānanga (e toru).

Ētahi atu rōpū

Ko Ngā Puna Waihanga tētahi o ngā rōpū maha hei tautoko ake i ngā mahi toi Māori.

Ko tā te hunga noho taone mahi he whakatū marae. Ko ētahi tonu he marae ā- iwi maha. Ko tētahi anō kaupapa whakakotahi ko ngā rōpū hākinakina.

Ko te Rōpū Tapuhi Māori te reo whakahau o ngā nēhi Māori ki ngā hanganga hou o ngā ture hauora.

I te tau 1975 ko te waihangatanga o te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te whakatewhatewha i ngā tūkinotanga o te Tiriti o Waitangi. Ko te whakatūnga mai tērā o Te Taura Whiri i te Reo Māori i runga i te kokoraho whakapae a te hunga ki te reo Māori. Nō muri mai ka hua i ēnei momo heitara ko ngā reo irirangi me ngā whakaata Māori. Nō ngā kerēme ki ngā rawa o te moana me te ngahere ka hua ētahi pakihi Māori kaitā rawa.

Tae rawa ake ki te whakatūnga o ngā rōpū Māori noho taone ka tīmata tā rātou uru haere ki ngā wāhi mātauranga, hauora, whakangungu mahi, ratonga papori hoki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ngapare Hopa, 'Ngā rōpū', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu (accessed 20 March 2024)

He kōrero nā Ngapare Hopa, i tāngia i te 5 o Mei 2011, updated 1 o Hune 2017