Kōrero: Ngā rōpū

Whārangi 2. Ngā rōpū hou o te rautau 1900

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā kaunihera Māori

I te tau 1900 e rua ngā ture ka whakamanahia mō te whakatū kaunihera whenua Māori me ngā kaunihera Māori. Ko ngā kaikaunihera he Māori, he Pākehā, hāunga nō muri mai ka noho te nuinga he Pākehā.

Ka whakaae ngā kaunihera Māori nei kia whakatū kaunihera anō ētahi o te iwi hei tautiaki i ngā take hauora, oranga hoki o te kāinga.

E mea ana ētahi kaikōrero ko te kaupapa ake o ēnei kaunihera he whakahē i te Paremata o Te Kotahitanga me te Kīngitanga. Ahakoa i noho ēnei kaupapa ki roto i ngā iwi, ngā marae rānei, he mea whakahaere tonu e te kāwanatanga.

Ngā tarahiti whenua me ngā kaporeihana Māori

Nāwai nā runga i ngā hanganga ture whenua hou ka kitea ko ngā tarahiti whenua me ngā kaporeihana ngā rōpū nui rawa mō te whakahaere whenua Māori. Ka riro te mana whakahaere mai i ngā whānau me ngā hapū ki ēnei whakaritenga e whakahaeretia ana e te Kōti Whenua Māori.

Te Rōpū Rangatahi Māori

I hangaia mai te Rōpū Rangatahi Māori ki te Kareti o Te Aute. Ko tōna kaiārahi ko Āpirana Ngata, heoi i tautoko tonu mai te tumuākī ko John Thornton. He maha ōna mema rongonui, arā ngā tauira o Te Aute o mua ko Ngata rātou ko Te Rangi Hīroa ko Māui Pōmare. Ko te aronga ake o tēnei rōpū ko te whakapai ake i ngā ture papori, hauora hoki mā roto mai i te Whare Paremata.

Pakanga Tuarua o te Ao

I te huakitanga o te Pakanga Tuarua o te Ao ka hangaia te rōpū Māori War Effort Organisation hei whakakaha i te whakaurunga o te Māori ki roto i te riri. Ko ngā kaiārahi o tēnei rōpū ko ngā mema paremata ko Paraire Paikea rāua ko Eruera Tirikātene. Ko Āpirana Ngata anō te tangata ā i te whakapau kaha te Māori ki te pakanga me tōna tautoko ki te whakatūnga o te Ope Hōia Māori Rua Tekau Mā Waru. Ka whakarōpūhia te noho a te ope hōia kia noho pū ngā toa ki roto i ō rātou rōpū ā-iwi.

Noho taone

Whai muri i te Pakanga Tuarua o te Ao ka hikipapa te nuinga o te iwi Māori ki ngā taone noho ai. He mea kāore i whakaaro ake, ka mutu ka pā tēnei ki te whakatipuranga kotahi. I te tau 1950, e 80 orau te Māori i noho taiwhenua, e 20 orau i noho taone. Nō te tau 1980, kua takahuri tēnei tatauranga.

Te Rōpū Wāhine

Nō te tau 1951 ka tū te hui tuatahi o te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora. Ka ahu mai ngā kaihui i ngā komiti toko i te ora i whakatūhia e ngā Apiha Toko i te Ora Māori ki raro i te Ture Toko i te Ora o 1945. He tūranga nui tō te rōpū nei ki te āwhina i ngā whānau Māori e pokea ana i te noho taone.

Te Kaunihera Māori

I whakatūhia te Kaunihera Māori i te tau 1961 ki raro i te Ture Toko i te Ora o taua tau anō. I whakaarotia ka noho tēnei rōpū hei rōpū ā-motu mō ngā kōmiti Māori ā-rohe.

Mai i te tekau tau 1980 ka rongonui ake te kaunihera ā-motu mō tōna toa ki ngā whakataunga mōtika Māori e pā ana ki te Tiriti o Waitangi.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ngapare Hopa, 'Ngā rōpū - Ngā rōpū hou o te rautau 1900', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu/page-2 (accessed 20 March 2024)

He kōrero nā Ngapare Hopa, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017