Kōrero: Ngā rōpū

Whārangi 6. Nga rōpū kāwanatanga, iwi, ōhanga hoki

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te Tiriti o Waitangi

Nā runga i ngā whakaputanga a te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi me ngā whakataunga tiriti ka whakatūhia ngā rōpū Māori, o roto, o waho hoki o te kāwanatanga. I whakatūhia te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi i te tau 1975 hei whakatewhatewha i ngā kerēme, hei tohutohu hoki i te kāwanatanga ki ngā nawe mō ngā takahitanga o te Tiriti o Waitangi. Mai i te tau 1985, ka whakamanahia te taraipiunara kia tirotiro ki ngā take hītori.

I whakatūhia Ngā Kaitiaki Reti Ngahere Karauna i runga i te whakaaetanga i waenganui i te Karauna me te iwi Māori, ā, he maha ngā kokoraho ā-iwi kua kawea e tēnei rōpū mō ngā iwi whai whenua ngāherehere. I te tau 2008 ka whakahokia e te rōpū nei ngā moni ki ngā iwi i roto i te whakataunga i kīia ai ko ‘treelords’. I hua ake hoki Te Ohu Kaimoana i te whakataunga tiriti i riro mai ai tētahi wāhanga o te kamupene Sealord i te tau 1992.

Te Taura Whiri i te Reo Māori

He pūtahi kāwanatanga Te Taura Whiri i te Reo Māori i whakatūhia i te tau 1987 whai muri i ngā kitenga a te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi he taonga te reo Māori, nā reira me whakamaru ki raro i te Tiriti o Waitangi tonu.

Whakahaerenga pāpāhō

Ko rātou kei te takawaenga i roto i te kāwanatanga me ngā iwi Māori ki te whakaputa i ngā ratonga kāwanatanga mō ngā kaupapa hauora, mātauranga, reo irirangi, pouaka whakaata hoki.

Ko tētahi hua i puta i te pūrongo reo Māori a te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ko te whakapāhō i te reo Māori.

Ka mutu, mai i te tau 1989 ki te tau 1994, e 21 ngā reo irirangi ka whakatūhia puta noa i Aotearoa. Kei raro katoa ēnei reo irirangi i te maru o Te Whakaruruhau o Ngā Reo Irirangi Māori.

I te tau 2004 ka tīmata te pāhō o Whakaata Māori. Nō te tau 2008 ka hua tōna hōngere whai pānga ko Te Reo.

Ngā manatū taone

I waihangatia Te Whānau o Waipareira i te tau 1984, ā, koinei tētahi o ngā manatū mō ngā tāngata Māori noho tāone. Ko ētahi atu ko Whānau Ora MUMA ki te Tai Tonga o Tāmaki, ko Te Rūnanga o Kirikiriroa, ko Te Rūnanganui o Te Ūpoko o Te Ika, ko Te Rūnanga o Ngā Mātā Waka ki Ōtautahi.

Pakihi

Kei ngā kaitiakitanga ahuwhenua, kaporeihana Māori rānei te nuinga o ngā whenua Māori e pupurihia ana. He maha ngā kaporeihana kaitā he tekau miriona neke atu rānei te wāriu. I te tau 2008 tata tonu ki te haurua o te piriona tāra te uara o te Rōpū Kaipupuri Rawa o Tainui, ā, ko tō Ngāi Tahu, kei te takiwā o te 600 miriona tāra tōna uara. He maha ngā pakihi Māori ka taka mai ki raro ki te awe o Ngā Manatū Māori arā o FOMA.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ngapare Hopa, 'Ngā rōpū - Nga rōpū kāwanatanga, iwi, ōhanga hoki', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu/page-6 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Ngapare Hopa, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017