Kōrero: Ngā rōpū

Whārangi 4. Tūāpapa mātauranga Māori

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Toitū Kaupapa Mātauranga Māori

I te tau 1961 ka puta i te tumuākī o te Tari Māori a Jack Hunn te whakaaro kia waihangatia te Tūāpapa Mātauranga Māori hei whakatairanga i te reo Māori ki ngā kura tuarua me te whare wānanga. He maha ngā iwi puta noa i te motu i tautoko i te Tūāpapa Mātauranga Māori, ā, he maha hoki ngā kōmiti mahi moni, whakatairanga hoki i te kaupapa nei ki ngā whānau me ngā hapū.

Hāunga ngā whakapau tōtā a ngā rōpū Māori ki te tūāpapa nei, he iti noa iho ngā tāngata Pākehā i tahuri ki te awhi i a rātou, ā, i tōna mutunga iho ka tīkoki te kaupapa.

Kia ita ki te reo

Ko tā Hunn he whakatairanga i tana whakaaro kia taka mai te reo Māori ki raro i te mātauranga Pākehā. Ki a ia me te nuinga o ngā Pākehā kāore i tino whai hua te reo Māori – engari anō hei ngā Māori. I te tau 1973 ka petihana Ngā Tamatoa me ētahi atu rōpū ki te Whare Paremata kia whakamanahia te reo Māori ki ngā kura katoa o te motu. Nō te tau 1975 kua tīmata te whakaae ki ngā ākonga reo Māori ki ngā kura whakangungu kaiako. Whai muri i te tau 1976, ka whakaurua ēnei kaiako ki rō kura tuarua ako ai.

Ngā kōhanga reo me ngā kura

Ko te kōhanga reo tonu tētahi kaupapa whakaora reo i rongonuitia ai ki te ao whānui. He whanaketanga hou tērā nō te pūnaha mātauranga, ki reira whāngaihia te tamaiti Māori ki tōna ārero matua.

I roto i te rima tau, e 700 te rahi o ngā kōhanga reo kua whakatūhia ki tēnā kāinga ki tēnā marae, ā, e whakahaerehia ana e te kaitiakitanga ā-motu. Mai i te kōhanga, kua whanake te tamaiti ki te kura kaupapa Māori, ki ngā kura reo rua rānei. Kei te whakahaerehia ngā kura e ngāi Māori, mō ngāi Māori (me ētahi Pākehā e hiahia ana) ēngari ko te pūtea tautoko nā te kāwanatanga. Kua whakatongia te kaupapa Māori ki te mātauranga o Aotearoa e ngā kōhanga me ngā kura.

Kua whāia te tauira o te kohanga i tāwāhi e ngā tāngata whenua o reira mō ō rātou ake reo, ēngari he rerekē ngā hua i puta mai ai.

Ngā whare wānanga

I whakatūhia te Wānanga o Raukawa i te tau 1975 me tōna arotahi ki ngā nekeneke ā-hapū, ā-iwi hoki i roto i ngā iwi e toru o te taha whakarunga o te Ika-ā-Māui: a Ngāti Raukawa, a Ngāti Toarangatira me Te Āti Awa. Heoi kia eke te kokoraho tiriti, me te whakatūnga o ngā wānanga e rua kē atu, kātahi ka whai mana tēnei wānanga hei kaiwhakarato mātauranga taumata whare wānanga. Ka piripono te Wānanga o Raukawa ki ngā tikanga Māori hei whakarite i ngā whanonga o ōna tauira, tae atu ki te tapu o tēnei mea te mātauranga. Ko Te Wānanga o Raukawa te tuatahi kia ako ki ngā kāinga hapū. Mai anō i ōna taketakenga hūmārie, e 2,000 ngā tauira o tēnei wānanga i te tau 2010, ā, he maha ōna hōtaka mātauranga atu i te tohu paetahi ki te tohu paerua.

Ko Te Wānanga o Aotearoa me Te Whare Wānanga o Awanuiārangi anō ērā kua whai hīranga ake. He hōtaka ako marae anō ā rātou, ā, he maha ngā puni ako puta noa i te motu. I te tau 2010 e11 ngā puni ako o Te Wānanga o Aotearoa, ā, neke atu i te 30,000 ōna tauira.

He tohu paerua katoa tō ēnei wānanga, ka mutu ko Awanuiārangi te wānanga e rapu nei kia tū whakaihuwaka rātou ki ngā mahi whare wānanga taketake i roto i ngā tohu paerua, kairangi hoki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ngapare Hopa, 'Ngā rōpū - Tūāpapa mātauranga Māori', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-ropu/page-4 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Ngapare Hopa, i tāngia i te 5 May 2011, updated 1 Jun 2017