Kōrero: Waka

Whārangi 6. Ngā waka Moriori

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kei Wharekauri te iwi Moriori e noho ana, e 800 kiromita te tawhiti ki te rāwhiti mai i te taiwhenua o Aotearoa. E whā ngā tūmomo waka o tēnei iwi: ko te waka pūhara, te waka rimu, te waka pahī me te waka rā. He rite ake ēnei ki te mōkihi tērā i te waka. Nā te pakupaku o ngā rākau kei Wharekauri ka pakupaku anō ngā waka. Heoi, mēnā i kikī te herehere i ngā wāhanga katoa, he pai noa iho ēnei waka mō te whakatere, ā, kāore e kī i te wai, e tahuri rānei. Ko tētahi o ēnei waka i mau i ngā tāngata e 50 te tokomaha.

Te waka pūhara me te waka rimu

E rua ngā takere o te waka pūhara kōrari rānei. He papatahi o raro. He mea whakairo te koua (taurapa) me te pūremu (ngā rākau e rua e puta mai ana i te kei). Ko o raro me ngā taha i hangaia mai i ngā kōrari maroke. Hei whakamānu i te waka, ka pupuhitia he rimurapa ka herea ki te take o te waka.

He ōrite te waka rimu, engari ūhia ana ngā taha me o raro ki te rimurapa.

Waka pahī

Ka taea e te waka pahī te hōrapa tawhiti atu ki ngā moutere tūhāhā. I tāraia te waka kia rua ngā takere. He matipou te rākau. Neke atu i te e 9 mita te roa o ngā rākau nei. Ko te taurapa i hangaia mai te akeake, otiia neke atu i te e 3 mita tōna teitei. Ko te pūremu he poto iho. I whakamahia anō te rimurapa hei whakamānu i tēnei waka.

Te waka rā

I mahia mai te waka rā i ngā tā o te aruhe me te kōrari. He āhua ōrite tēnei waka ki te mōkihi. He poto ngā taha, ā, whakamahia noa iho ngā waka nei i roto i ngā kawa: ka makaia pakoko tangata ki runga me ētahi hoe kua herea ki ngā ringa, kātahi ka whakarewaina te waka. Ko te tikanga o tēnei he tono i a Rongotakuiti, te atua o ngā kekeno me te ūpokohue (blackfish) kia tukuna mai te pukahu o te kai.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hoturoa Barclay-Kerr, 'Waka - Ngā waka Moriori', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waka/page-6 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Hoturoa Barclay-Kerr, i tāngia i te 12 Jun 2006