Kōrero: Waka

Whārangi 5. Ētahi momo waka kē

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Waka tīwai

Ko tētahi atu ingoa mō te tīwai, he waka kōpapa. Koinei te waka nui tōna hangaia me tōna whakamahinga. I auahatia tēnei waka mai i tētahi poro rākau kua whakaawatia, otiia kāore ōna niao, whakairo, kīato, tauihu, taurapa. Nā tōna whāiti iho i ngā waka taua me ngā waka tētē, he pai ēnei waka mō te whakatere i ngā tāngata me ā rātou tueke i ngā awa, mō te whakawhiti rānei i te whanga. Ko ngā iwi noho tata ki te wai ka kaha whakamahi i ngā waka nei.

Whakamahia anō ngā tīwai mō ngā whakangahau. I tēnei wā, e whakaterehia ana ngā tīwai ki ngā rēkata. Kei te rohe o Waikato te maha o ngā rā nei, ā, he nui ngā kura o te rohe ka tae atu. Ko tētahi ingoa kārangaranga mō ēnei waka ko te waka peke, arā nā tōna hūpeke i ngā rākau poro e kurupae ana i te mata o te wai. Nō te rēkata i tū ki Tūrangawaewae i ngā tau tōmua o te tekau tau 1990 ka mutu te tākaro i tēnei hākinakina.

Ngā mōkihi o Te Tai Rāwhiti

Tērā tētahi tūmomo mōkihi i whakamāramahia e te rangatira o Ngāti Porou i te rau tau 1800, a Tuta Nihoniho. I whakamahi tōna iwi i ēnei waka mō te hī ika ki uta. Ko tētahi o ōna ingoa, he amatiatia. I hangaia ēnei waka mai i ngā rākau māori pērā i te whau me te houama, kātahi ka whakatina ki te mānuka. Ka whakanohoia he rākau māori ki runga i te wāhanga matua. He mea ruruku ngā wāhanga katoa ki te aka pirita. Ko ngā ama nei ka herea tahitia kia 1 mita te wehenga mai tētahi ki tētahi. E whā ngā papa rākau e tūhono ana i a rāua. E rua ngā tāngata ka taea e ēnei waka, kei tētahi taha kei tētahi taha e hoe ana. I whakamahia te amatiatia mō te hī ika me te kawekawe i ngā tāruke koura.

Ngā mōkihi o Te Wai Pounamu

E rua ngā tūmomo mōkihi i whakamahia e ngā iwi o Te Wai Pounamu. I mahia mai te mōkihi, te mōkī rānei i te raupō me te harakeke. Ko tētahi mōkihi, he raupō maroke he kōrari maroke rānei kua rurukutia. Ko te mahi a te tangata he hoe me tōna ringa me tētahi hoe rākau rānei. Ko tētahi atu momo mōkihi he nunui ake, ā, he tohunga ake tōna hanga – ka pūpūtia he raupō kia rite ki te waka.

Ko te kaupapa o ēnei waka he kawe tāngata me ā rātou taonga i ngā ara wai māori o Te Wai Pounamu. Kāore e ōrite ēnei waka ki ērā i mahia i te tōtara me te kauri, inā ka tere pirau, otiia he pātata ngā rauemi hanga ki ngā ara wai, he tere ki te hanga, he tino pai mō te wā poto noa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hoturoa Barclay-Kerr, 'Waka - Ētahi momo waka kē', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waka/page-5 (accessed 20 March 2024)

He kōrero nā Hoturoa Barclay-Kerr, i tāngia i te 12 Jun 2006