Te aranga mai
Mai i te mutunga o te rautau 1900 ka mataara ake te tūmatanui o te ao ki ngā kai ā-rohe o te ao. I taua wā hoki e aronuitia ana te kai hauora. I runga i ēnei take ka tipu te kai Māori i Aotearoa me tāwāhi hoki.
Ka urutaungia ētahi kai mā te ārero o ēnei rā mai i ngā kai Māori tūturu, ā, ka hua mai ētahi kai hauora nō Aotearoa taketake.
Te inu tī kawakawa
He inu reka te haurua tīpune o te kawakawa maroke ka hanumi ki te mīere mānuka me te rēmana. He reka anō hei inu mātao, ka hanumi rānei ki te inu hōura.
Horopito me te kawakawa
Ka katohia ngā rau o ngā tipu e rua nei hei ahumoni. Ka tauinetia, ka horoia, ka whakamaroketia i mua i te tukituki hei puehu, hei kongakonga rānei. He mea hoko atu hei amiami ki roto i te parāoa amiami, hei kīnaki rānei mō te mīti, te ika me te huawhenua. Ka taea anō te whakahanumi ki roto i te parāoa, i te pihikete, i te keke rānei.
‘Te pikopiko ngahere’
Waihoki ki te apareka, kei te wāhi māmā te wāhi whati. Pītorehia te tātā kia whati rā anō te wāhanga māmā o te pikopiko. Horoia ngā parauriuri ki ō matimati. Tangohia hoki ngā rau iti kei runga i te tātā. Kātahi anō ka reka, he pērā i te apareka.
Pikopiko
Kia naomia mai te pikopiko ka waruwaru, ā, ka horoia anō hei patu i te kawa. Ka tunua te pikopiko mā te koromamao, te kōhua, te parai, te whakahanumi ki roto i te tau parāoa, ki roto i te hinu, nati rānei hei kīnaki parāoa, hei kai waiwaiā rānei. Ka āhei anō te whakamaroke me te whakaora anō i roto i te wai. I te wā e maroke ana rānei, kā āhei te tukituki hei puehu, ka hanumi atu ki te wai hei mahi kīnaki whakawaiwai i te waha.
Pirita (kareao)
He tipu matomato te pirita (kareao) ki ngā nehenehe o Aotearoa. Ahakoa te mātotoru me te weriweri o tōna āhua, he reka ngā pito hou hei huawhenua mata, huawhenua parai rānei pērā i te zucchini.
Te tangotango kai
E ai ki ngā mātanga kohi i ngā kai a Haumia, kia toru, nui ake rānei ngā rau o te tipu i mua i te katonga o ōna rau; he mea tēnei e tipu anō ai mā ngā whakatipuranga o muri. Ka mutu kia mārama tonu rātou ki tō rātou taiao me ngā āhuatanga tipu e tika ai te tangotango kia pihipihi tonu mā ngā whakatipuranga kei te whai ake.
