Te wā o ngā riri pū
He pakanga ngā riri mau pū i waenganui i ngā iwi Māori. Ko ngā pū tuatahi he ngutu pārera, (he mea mau mai e te Pākehā). Ko te nuinga o ngā pakanga i tū ki waenganui i te tau 1818 me te tau 1840. I tua atu i tērā ko te pakanga o Ngāti Whātua me Ngāpuhi i Moremonui i te takiwa o te tau 1807-08. Ahakoa he rākau Māori anahe ā Ngāti Whātua, ka haukotia a Ngāpuhi e mau pū ana. Arā anō ētahi riri poto i tū i muri i te tau 1840.
Ō mua ō muri
I mua atu ko te kōhatu me te rākau ngā patu a te Māori. Nō te urunga mai o te pū kua āhei te tuku riri mai i tawhiti. I roto i te rua tekau, toru tekau tau, ka āhua tohunga tonu te iwi Māori ki te ngā tikanga o te pakanga ki te pū.
I muri i ngā riri mau pū ko ngā pakanga whenua, arā, ko ngā pakanga o ngā iwi ki te Karauna me ōna iwi kūpapa.
Te horapatanga o te pū
Ko ngā riri pū te riri i marara nui ki te motu whānui ki te Ika-a-Māui, Te Waipounamu, whakawhiti atu ki Wharekauri. Ko tētahi o ngā hua nui i puta i ēnei pakanga ko te whakanekeneketanga o ngā rohe ā- iwi. Kāti, i runga anō i te whakatau a te Kōti Whenua Māori, ka noho tonu ngā rohe whenua iwi ki te āhua i te wā i hainatia ai te Tiriti o Waitangi.
Te Taupori
Ko te whakaaro e 20,000 ngā tāngata i mate i ngā riri pū, engari tē mōhiotia te tatau tika. Nā te roa o ēnei riri i mate ai te mātinitini; otiia i pākia ngā tōpito katoa o te motu, tāne mai, wahine mai, tamariki mai. Ahakoa ngā ngaunga kino a te pū, ko ngā tahumaero kē te kaikōhuru i te iwi i ngā tau maha.
Ngā riri taewa
I ngā wā o mua he puta taua, he puta māra hoki ngā mahi ki te tāne. Hui katoa he mahi ka tatū i te raumati. Nā te tapu, mā ngā tāne rawa e whakatipu te kūmara. Ko te rīwai nā te Pākehā i heri mai. Nā tōna noa ka āhei te tangotango e te hunga taurekareka, e te hunga wāhine hoki i wātea kau iho ngā tāne te haere ki te pakanga. He nui ake hoki te rīwai ka tipu i te heketea kotahi, tērā i hua o te kumara. Ko ngā rīwai ka toe mai, ka haere katoa hei hoko pū, hei kai rānei mā te ope taua.
Tawhiti pāmamao
Nā te tōnuitanga o ngā ohaoha me te pukahu o te kai ka tawhiti ake te totoro haere o ngā taua. Otirā he nui ngā pakanga ka whakamahia ngā kaipuke a ngā Pākehā hei kawe atu i a rātou ki ngā whaitua mamao, pērā i te pito tonga o Te Waipounamu me Wharekauri.
E rua ngā ope taua i kīia ai ko Te Āmiowhenua. Ko tētahi ko ngā iwi o Hokianga me Kāwhia ngā kaihautū, ā, ka kōpikopiko mā te tai hauāuru, ahu tonu atu ki Wairarapa i te tau 1820-21. Ko tētahi ka rangaia ki raro i te awe o ngā amorangi o Kaipara me Waikato-Maniapoto. Ka tae tērā ki Rotorua, ki roto o Te Matau-a-Māui, whakawhiti atu ki Wairarapa, tau iho ki roto o Taranaki, tau rawa atu ki roto o Waikato me Kaipara. Ko te rangatira o Ngāti Tama ko Te Pūoho i takahi i te nukuroa o Te Waipounamu.
