Kōrero: Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai?

Whārangi 1. Tautohe mō te wā tae mai te tangata ki Aotearoa

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Āwherika

E 100,000 tau ki mua ka wehe mai ngā tāngata i tōna wāhi take mai ia, a Āwherika, ka hōrapa ki Ūropi i te raki me Āhia i te rāwhiti. I te wā 50,000 BC ki 25,000 BC, ka heke haere ngā tāngata i ngā moutere rahi o Āhia ki te tonga mā rāwhiti. He mōkihi noa iho ō rātou waka. Nāwai, ā, ka tae rātou ki Ahitereiria me Papua Nūkini; i taua wā e hono ana ēnei whenua.

E 3,200 tau ki mua, ka wehe mai te tangata i Ngā Motu Horomona ka hoe ki Te Moana-nui-a-Kiwa. Ka nōhia ngā moutere o Melanesia. I te wā 1200 ki te 1000 BC ka puta rātou atu i Melanesia ki Whītī me Poronihia ki te uru, tae rawa ki a Tonga me Hāmoa.

Ko ngā heke whakamutunga i Te Moana-nui-a-Kiwa ki ngā moutere tawhiti pāmamao – Hawaii (600 AD), Te Pito-o-te-Henua - Rapa Nui (700 AD), Aotearoa (1250–1300 AD). Nō te 1000 AD pea rātou tai ai ki te tonga o Amerika.

Kei te tautohetohe tonu ngā mātanga mō ngā wā me ngā wāhi tae tuatahi atu ai te tangata. Kei te pērā hoki ngā tautohe mō te taenga tuatahi a te tangata ki Aotearoa.

Taenga ki Aotearoa

Ko Aotearoa tētahi o ngā whenua nui whakamutunga kia nōhia e te tangata. I haere mai ngā tāngata mai i Poronihia ki te rāwhiti mā runga i ō rātou waka hourua.

He maha ngā tikanga aromātai i te wā tae tuatahi ai te tangata ki Aotearoa, me te wā i nōhia te whenua nei e te tangata. Ahakoa ngā rerekētanga i waenganui i a rātou, e whakaae ana te katoa i nōhia a Aotearoa i te takiwā o te tau 1300.

Ngā rangahautanga o ēnei rā

Kei te pātai tonu ngā tohunga aromātai i taua pātai: Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai? Ka tohu ngā rangahautanga o ngā tau tekau kua pahure ki te mea, kāore anō kia mutu tēnei take.

E whakaae ana te nuinga o ngā tohunga aromātai, i tae te tangata ki Aotearoa i te wā 1250 ki te 1300. Heoi, kua tohu ētahi kairangahau ki te wā 50–150 AD mō te wā tae tuatahi ai te tangata ki Aotearoa. Ko te whakaaro, i hoki atu ēnei kaihōpara, i mate ā-moa rānei ki Aotearoa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Geoff Irwin and Carl Walrond, 'Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai? - Tautohe mō te wā tae mai te tangata ki Aotearoa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nonahea-a-aotearoa-nohia-tuatahitia-ai/page-1 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Geoff Irwin and Carl Walrond, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 May 2016