Kōrero: Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai?

Whārangi 4. Te tātari hae – pollen

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mā te āta tātari i te hae (pollen) ka taea te tohu ki ngā rerekētanga e pā ana ki ngā tipu i ngā rau tau kua tohipa. Ka tahuri ngā kaimatai pūtaiao pēnei a Janet Wilmshurst rātou ko Matt McGlone mā ki te kohi otaota mai i ngā pakihi me ngā papa o ngā roto, kia pai ai te tātari i ngā toenga hae ki roto. Ko ngā rerekētanga ohorere ki ngā momo hae ka tohu ki ngā ahi i tahuna e ngā tāngata tōmua kia noho ki konei, hei whakawātea i te ngahere. Ahakoa ngā taunakitanga e mea ana i te mura he ahi ki mua i te 1250 AD, kāore noa iho i maha ēnei ahi. Nā tō rātou iti, ko te whakaaro ehara nā te tangata ēnei ahi i tahu.

Ka tohu ngā hae i kohia i ētahi wāhi i Te Ika-a-Māui (i raro iho i te paparanga ngarehu o Kaharoa) ki te rerekētanga o te whenua i te takiwā o te tau 1280. Nā te mea e ōrite ana ēnei taunakitanga ki ngā taunakitanga radiocarbon dating i Te Wairau (1288–1300), ko te whakaaro o ētahi kaimātai pūtaiao, i te taenga mai o ngā tāngata tōmua ki Aotearoa, ka tahuri rātou ki te tahu i te ngahere. Heoi, iti rawa ngā taunakitanga, e kore e taea te kī nā te tangata aua ahi i kā i mua tata i te tau 1300. Heoi, mēnā i tae mai rātou i taua wā, kua uhia ngā mea e noho ana ki tai e ngā ngārehu o te hū o Kaharoa i te tau 1314.

Ka tohu te nuinga o ngā taunakitanga hae o Aotearoa ki te mea, atu i te tau 1300 ka huri te āhua o te whenua mai i te ngahere ki te rarauhe, me te piki o te waro. Nā te tahutahu a ngā tāngata i te ngahere kia tipu ai te kūmara te take i pēnei te āhua o te whenua. He nui hoki te aruhe hei kai mā ngā tāngata tōmua nei.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Geoff Irwin and Carl Walrond, 'Nōnahea a Aotearoa nōhia tuatahitia ai? - Te tātari hae – pollen', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nonahea-a-aotearoa-nohia-tuatahitia-ai/page-4 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Geoff Irwin and Carl Walrond, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 May 2016