Kōrero: Ngā tuhinga me te rangahau

Whārangi 5. Ngā mahi porotēhi

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I te pito o te tekau tau 1960 ahu mai ki te tekau tau 1970 ka araara ake ngā mahi mautohe whakatumatuma puta noa i te ao. Ko tā te Māori i whawhai ai ko te noho tāone, ko ngā hokonga whenua, ko te ngaronga o te reo me te ahurea Māori, me te kaikiri. I hau whānui ngā ariā o te ao me te motu i roto i ngā tuhinga, ā, taro kau ake e tuhi whakaaro ana ngā Māori mō ngā kaupapa mautohe maha. 

Te ao hurihuri

I te tau 1975 ka whakaputa te tumu kōrero Pākehā a Michael King i Te ao hurihuri, arā, he tirohanga Māori ki te ao hou. He mea onge tēnei momo pukapuka i tērā wā, nā te mea ko te nuinga o ngā kaituhi he Māori. Inā te whanui o ngā kōrero. Ko Te Uira Manihera, ko Ngoi Pēwhairangi me Te Rangihau ngā kaiwhakataki, e kōrero ana mō te ako me te tapu; ko Tīmoti Karetu te kaituhi mō te reo me ngā tikanga o te marae, ko Harry Dansey te kaituhi mō te tirohanga Māori ki te mate, ko Ranginui Walker te kaituhi mō te whai māramatanga ki ngā kōrero tuku iho. 

Ngā whakaputanga mautohe

I ngā tau tōmua o te tekau tau 1980 ka puta ngā tuhinga a Donna Awatere e pā ana ki te tino rangatiratanga, i te maheni o Broadsheet. I te tau 1984 ka whakaputaina e ia tana pukapuka  Māori sovereignty. I taua tau anō ka puta te pukapuka a Te Ringa Mangu Mīhaka rāua ko Patricia Prince e kīia ana ko Whakapohane. Ko te kaupapa o tēnei pukapuka ko te whakapohane a Mīhaka ki te Pirini me te Pirinihi o Wērā, me āna tohenga ki te ture i roto i ngā kōti, i tōna whakawākanga.

Ngā tirohanga ki te Tiriti o Waitangi

I te tau 1989 ka ētita a Hugh Kāwharu i tētahi pukapuka e pā ana ki ngā tirohanga a te Māori me te Pākehā ki te tiriti. Ko ngā kaituhi Māori o tēnei pukapuka ko Kāwharu tonu, ko Waerete Norman, ko Tipene O’Regan, ko Ranginui Walker, ko Mason Durie, ko Bruce Biggs.

I te tau 1990, 150 tau i muri i te hainatanga i te tiriti, ka whakaputa a Ranginui Walker i Ka whawhai tonu mātou: struggle without end. I roto i tēnei pukapuka ka huri kōarotia te tirohanga, ā, ko te tirohanga Māori kei mua rawa, ko ngā manene ki raro. 

Ngā kaituhi Māori

He iti noa ngā Māori i whakaputa whakaaro ki ngā putanga auraki. Nā Ranginui Walker i tuhi kōrero  mō te maheni o New Zealand Listener me Metro i te tekau tau 1980. I muri i a ia ko Rāwiri Taonui, te toa o te taonga kairīpoata toa ki ngā take Māori i ngā tau 2007, 2008 hoki.  Ko ētahi anō kairīpoata taiea ko Tahu Pōtiki (nō Ngāi Tahu), ko Malcolm Mulholland (nō Ngāti Kahungunu) me Peter Moeahu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Ngā tuhinga me te rangahau - Ngā mahi porotēhi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-tuhinga-me-te-rangahau/page-5 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 22 Oct 2014