Te kaihoko nui rawa
Hāunga te mea i whakatūria te Kōti Whenua Māori kia wawe ai te hoko i te whenua Maori ki te hunga tūmataiti, ka noho tonu ko te Karauna te kaihoko nui rawa atu. Kei waenganui i ngā tau 1870 ki 1928, ka riro te 4 miriona heketea o te whenua Māori ki ngā ringaringa o te Karauna, ko te nuinga i te Rohe Pōtae, i Te Urewera, i te Tai Rāwhiti atu i Whanga-o-keno ki Ahuriri.
He uaua te ine i te nui o te whenua i ngā hoko whenua tūmataiti o te wā; ko te whakapae, e 1.5 ki te e 2 miriona heketea. He nui te whenua i hokona e te Karauna, ka hokona atu ki ngā tāngata whai, haunga anō ngā whenua kei roto tonu i ngā ringaringa o te Karauna.
Te hoko me te roherohe whenua
Ka tahuri te Karauna ki te hoko hea ki tēnā poraka whenua, ki tēnā poraka whenua. Ka whakatauria kia hokona tētahi poraka, kua kuhu ngā āpiha a te kāwanatanga ki te hoko i te nui rawa atu o ngā hea ā tēnā tangata, ā tēnā tangata. Kātahi ka roherohea te poraka e te Kōti Whenua Māori, ko tētahi wāhanga ki a ia, ko tētahi wāhanga ki ngā tāngata Māori ka whai pānga. Hei ētahi wā, ka pēneitia haeretia te mahi kia tata pau rā anō ngā whenua o ngā Māori.
Ka hiahia te kāwanatanga ki te nui o te whenua i Te Ika-a-Māui, hei aha, hei whakatutuki i te whāinga ‘kia piri te noho’, arā, kia maha atu ngā pāmu ririki, kia tini atu ai te hunga pupuri whenua. I whāia tēnei whakaaro e ngā rōpū tōrangapū katoa, heoi, ko te kāwanatanga Rīpera o ngā tau 1891 ki te 1912 te mea kaha rawa te whai i tēnei huarahi. He nui ngā whenua i riro i ngā hokonga i te tekau tau atu i 1890.
Te tiaki i te whenua
Waihoki, ka toko te hiahia i ētahi o te hunga tōrangapū kia tiaki i ngā maramara whenua o te Māori. Nā Te Paranihi (John Balance) rātou ko William Rees, ko Timi Kara, ko Āpirana Ngata mā ētahi kaupapa tiaki whenua Māori i tāpae. Nō te tau 1900 ka whakamanatia e te kāwanatanga Rīpera te Ture Whakahaere i ngā Whenua Māori, te ture nāna i whakarato te kaupapa e taea ai te whakatū ngā poari whenua, riro ana i ngā Māori te mana whakahaere, hei whakarite i te hokonga, te rīhitanga rānei i ō rātou whenua. Ahakoa tōna pai, ka hinga te kaupapa.
I te tau 1907, ka tīmata anō te tikanga hoko a te Karauna. Tae rawa ki te tau 1920, he nui te whenua i hokona. Ka takoto i te Ture Whenua Māori o te tau 1909 tētahi whakahounga nui, arā, me pānui rawa ngā hui hei whakatau i te hokonga, rīhitanga rānei o tētahi whenua Māori. Nō te tau 1913 ka whakawātea te kāwanatanga i a ia i ngā here o tēnei ture. I te wā o te Pakanga Tuatahi o te Ao, he nui ngā whenua i hokona hei tuku ki ngā hōia i te hokinga mai.
