Kōrero: Te tāhere manu

Whārangi 6. Te taha wairua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mauri

E ai ki te Māori, he tohu te ora o te ngahere me ngā manu kei roto ki te āhua o te mauri o taua ngahere. Ka waihotia he tohu pēnei i te pakoko kōhatu ki tētahi wāhi ake i te ngahere hei tohu mō te mauri o te ngahere; kīia ai tēnei pakoko he mauri anō. Tirohia ai ēnei wāhi anō ko te wāhi o te ngahere noho ai ngā atua tiaki. Ka tuku e te tohunga tētahi mokomoko ki taua wāhi hei tiaki i te mauri.

I te nuinga o te wā ka whakahaerehia ngā karakia mō te ngahere ki te wāhi kei reira te mauri. Mehemea kei te waimeha haere te ora o ngā rākau me ngā manu ka takina te momo karakia kīia ai he whakaara hei whakaoho anō i te mauri. Tērā te tikanga kīia ai ko te uruuru whenua; arā, ka waihotia he rārā ki te wāhi o te mauri hei whakamārie i te mauri. Ko te manu tuatahi ka waiho ki te taha o te mauri.

Te kawe manu

He wā anō ka karakiangia e te tohunga tētahi rākau kia rawea, kia haerea taua rākau e ngā manu. Ina mau ana te manu tuatahi i taua rākau, ka karakiangia e te tohunga taua rākau, kia noho tapu tērā rākau. Ka hunaia te manu rā i te mea ka noho a ia hei mauri mō taua rākau.

Tapu

He nui te tapu i runga i te tāhere manu. Hei tauira atu, ki te whakatapua tētahi awa, tē inumia, tē kauria, tē hīia, tē hoea rānei ngā wai o taua awa. Pērā anō mō te ngahere; ki te whakatapua tētahi wāhi o te ngahere, tē haerea e te tangata. Heoi, he wā anō, ko ngā manu anake ka whakatapua, tē hopukina. Ko te whare mātā te whare ka hangaia ai ngā taputapu mō te hopu manu me te ika. Kāore e whakaaetia te kai maoa me te wahine ki tēnei momo whare. Ki te takahia te tapu, ka riri ngā atua ka unuhia ō rātou manaakitanga.

I te huakina o te tau tāhere manu ka whakahaerehia te kawa kīia ai ko te ahi taitai. Ko tēnei mea te ahi taitai kia ora ai ngā kai, ngā kākano, ngā manu. Ka tunu, ka tāpae ngā manu tuatahi mā ngā atua. I reira ka hiki te tapu i te ngahere me te whare mātā.

Ahi rau huka

He rangatira, he tohunga a Tamarau Waiari i ōna rā. Nō te iwi o Ngāi Tūhoe. Ka kōrero a ia mō ngā manu tōmua ka mau. ‘Ko nga rau ti he mea haehae ki roto i te whare mata, he whare whapiko rau huka tena, a he ta mahanga hoki te mahi o taua whare. Kaore e tae te wahine ki taua whare, te kai ranei, kia maoa rawa te umu rau huka katahi ka noa taua whare me nga tangata ... Katahi ka haere, ka heria aua rau huka, aua mahanga ra, ka taia ki runga ki te kahika, ka whakairia. Na, ka mau nga manu tuatahi katahi ka homai ki te hapi rau huka, a ka kainga e nga tohunga, katahi ka noa aua tangata.’ 1

Rāhui

He momo tapu te rāhui. Ka taea te rāhui i te rākau kotahi, i te uru rākau, tae rawa atu ki te katoa o te ngahere. Ka taea anō te rāhui i te momo manu anake – hei tauira atu, ka rāhuitia te pārera i te wā ka whakamāunu ōna huruhuru. Ko te pou rāhui te tohu o te rāhui, he mea pani ki te whero. Hei ētahi wā ka whakairia he kākahu, he hukahuka, he rarauhe rānei hei tohu i te rāhui. He wā ko te rangatira tonu ka whakatau i te rāhui.

Ngā tohu

Kīia ai ngā tohu kino i te tāhere manu he pūhore. Ko ētahi kupu kāore i huaina i te wā ka tāhere manu. Mā te whakatū pou tūāpā ka ora i te pūhore. Tāia ai te pou tūāpā ki te whero. Ehara tēnei pou i te pou tapu. I mua o tā rātou haere ki te tāhere manu, ka huhuti e tēnā kaihopu, e tēnā kaihopu tētahi rārā ka whakapā ki ā rātou tao me ā rātou tāwhiti, ka whiua ki te take o te pou tūāpā. Hei whakakapi ka takina he karakia.

Kupu tāpiri
  1. Tamarau Waiari, i takoto te kōrero ki Elsdon Best, Forest lore of the Maori. Te Whanganui-a-Tara: Te Papa Press, 2005, wh. 408 (nō te tau 1942 tāngia tuatahitia ai). › Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Te tāhere manu - Te taha wairua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-tahere-manu/page-6 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 Sep 2007