Kōrero: Ngāti Porou

I te hīnga ake a Māui i tana ika i te kōpū o Hinemoana, ko te wāhanga tuatahi i puea ake, ko te tihi o Hikurangi, te maunga tapu o Ngāti Porou. Nō muri i a Māui ka puta ko ngā tīpuna pēnei i a Toi, i a Paikea – i kau mai i Hawaiki mā runga tohorā, i a Te Kani-a-Takirau – te ariki i whaka-kahore i te tono kia tū hei kīngi mō ngā iwi Māori, ā, i muri mai, ko te tipua nei, a Tā Āpirana Ngata. Ko Hikurangi maunga te tohu whakaaturanga mō te tū mana motuhake o Ngāti Porou me tōna kotahitanga.

He kōrero nā Tamati Muturangi Reedy
Te āhua nui: Hikurangi

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te rohe whenua

Ko te rohe o Ngāti Porou kei te rāwhiti rawa o Te Ika-a-Māui, e toro ana mai i Te Toka-a-Taiau (i Tūranganui-a-Kiwa) ki Pōtikirua i te raki, kei tuawhakaroto o Wharekāhika. Ko Hikurangi te maunga tapu o te iwi, ko Waiapu te awa rongonui o te rohe. He ingoa nō te moutere o Tahiti mai anō a Waiapu.

Ngā tīpuna

Ko te ingoa o Ngāti Porou i heke iho i te tipuna i a Porourangi. Nā ōna uri i whakaū tōna mana i te rohe mai i Tūranganui-a-Kiwa ki Pōtikirua, nā runga i te mana toa me ngā whakamoemoe.

Ko te tipuna taketake o te iwi ko Māui, he tipua, ā, e whakanuia ana e Ngāti Porou i roto i ana waiata me ana haka. I a Māui e hī ake ana i tana ika, i Te Ika-a-Māui, ka paea tōna waka, a Nukutaimemeha, ki runga o maunga Hikurangi.

Ko Toi rāua ko Paikea anō ētahi tīpuna rongonui o Ngāti Porou. I kau mai a Paikea ki tēnei motu i runga i te tohorā. Ko ngā whakapapa o Ngāti Porou e kaha ana te hono ki a Ngāti Kahungunu rāua ko Te Whānau-a-Apanui.

Nā te toa o ana uri i roto i ngā pakanga i horapa ai te mana o Ngāti Porou ki tēnei rohe.

Ngā nekeneke i te rau tau 1800

I parekura a Ngāti Porou i ngā tauā mau pū o te iwi o Ngāpuhi i te tekau tau mai i 1820. Heoi, nō te taunga mai o te hāhi Karaitiana, ka mau te rongo mō tētahi wā. Ka haina ētahi rangatira i te Tiriti o Waitangi, ka puāwai ngā mahi arumoni.

Nō te tau 1865 ka tū te pakanga tara-a-whare, te pakanga i waenganui i a Ngāti Porou tonu. Ko ētahi o te iwi i tautoko i ngā Hauhau, ko ētahi o te iwi i tū ki te pupuri i te mana motuhake o te iwi. Ka tangohia ngā pū a te kāwanatanga, ka hinga ngā Hauhau; koinei ngā pakanga i mau ai tōna whenua.

Rau tau 1900 me muri mai

Ko Tā Āpirana Ngata te rangatira rongonui o te wāhanga tōmua o te rau tau 1900 me muri mai. He nui ngā kaupapa nāna i hāpai – mai i ngā kōrero tuku iho, ki ngā mahi ahuwhenua, ngā mahi toi, ngā tākaro nui.

He tini te tangata i hūnuku ki ngā tāone i te mutunga o te Pakanga Tuarua o te Ao ki te rapu i te mātauranga, i te oranga.

I te tau 2013, tata ki te 71,049 ngā uri whakaheke o te iwi o Ngāti Porou. Ko te nuinga kei Tūranga nui-a-Kiwa, kei Tāmaki-makau-rau, kei Te Whanganui-a-Tara, kei ētahi atu tāone e noho ana.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Tamati Muturangi Reedy, 'Ngāti Porou', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-porou (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Tamati Muturangi Reedy, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Māehe 2017