Kōrero: Ngāti Kahungunu

Whārangi 7. Te ao hōu

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te Aute me Hukarere

I te tau 1857, ka kohaina e te iwi o Te Aute ngā whenua e 1,745 eka (700 heketea) te rahi hei whakatū kura hei whakaako i ngā tamariki Māori. I roto i ngā tau, kua whakaakongia e te kura o Te Aute me te Kura Kōtiro Māori o Hukarere te tokomaha o ngā kaiārahi rongonui rawa o te ao Māori. Nō te tau 1897 ka whakatūria e ngā ākonga o Te Aute ‘Te Kotahitanga o Ngā Tamariki o te Kareti o Te Aute’. Nō muri mai ka whakatūria e ngā tauira tawhito o Te Aute ko te Rōpū Taitamariki Māori (Young Māori Party).

Ngā nupepa, te hunga pāpāho me ngā mahi toi

He maha ngā nūpepa kua puta i a Ngāti Kahungunu hei whakamōhio i ngā whakaaro me ngā āwangawanga o rātou ngā uri. Ko ētahi o ēnei tānga tuhituhinga ko:

  • Aotearoa, nā John Thompson rāua ko Mariata Honepi i whakaputa i te tau 1892
  • Huia Tangata Kotahi, te nūpepa a Te Kotahitanga i Waipatu, i ētitahia e Īhāia Hūtana i ngā tau 1893 ki te 1895.
  • Te Toa Takitini, i tāngia i waenganui i ngā tau 1921 me te 1932.
  • Te Reo o Aotearoa, i ētitatia e te pīhopa o Aotearoa e F.A Bennett i ngā tau 1932 me 1933
  • Kahungunu, ko Huia Huata rāua ko Jo Spooner ngā rangatira, ngā ētita me ngā kaiwhakahaere, i whakaputaina i te tau 1991
  • He Ngākau Hou, he nūpepa hapori kei Maraenui, i ētitatia e Bonnie Waka, ā, nō muri i a ia ko Paul King rāua ko Jimina King ngā ētita. I whakatūhia te nūpepa nei i te tau 1999.

Ko Te Reo Irirangi o Kahungunu e tū ana ki te Whare Takiura o Kahungunu (Eastern Institute of Technology) kei Te Matau-a-Māui. Nō te tau 1988 whakatūria ai te reo irirangi. Ko Sandy Adsett o Ngāti Kahungunu tētahi pūkenga toi e mōhiotia whānuitia ana i te ao; koia te kaihautū o te ura toi Māori o Toimairangi, kei Heretaunga. Kua tae rā anō te Rōpū Kanikani Toi o Kahurangi (Te Kahurangi Māori Dance Theatre) o Heretaunga ki Amerika ki te Raki, ki reira whakaatu atu ai i ā rātou mahi.

Ngā rōpu whakahaere me ngā marae o Kahungunu

Ko Ngāti Kahungunu Iwi Incorporated te kaitiaki i ngā kaupapa whanake me ngā hiahia o te iwi puta noa, tae noa ki ngā take tōrangapū. E ono ōna rohe taiwhenua, tae atu ki ngā taura here ki ngā tāone pēnei i a Tāmaki-makaurau me Te Whanganui-a-Tara, ngā wāhi kei reira e noho ana te tini o te iwi.

Hui katoa e 86 ngā marae ki te rohe o Kahungunu. Ko ētahi karekau he whare, ko ētahi kua koroua ngā whare, engari ka tū tonu hei marae. Ko te nuinga o ngā marae kei waenganui pū i ō ratou hapori. Hāunga tērā, he maha ngā whare hōu kua whakatūria ki runga i ngā marae, he tohu ki te mea e kaha tonu ana a Ngāti Kahungunu ki tō rātou ake rohe.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Ngāti Kahungunu - Te ao hōu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-kahungunu/page-7 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 3 Mar 2017