Te waka o Tākitimu
Nā te āhuatanga ki te waka tapu o Tākitimu me tōna iwi i puta ai te tuakiritanga o Ngāti Kahungunu.
I tae mai a Tākitimu i Hawaiki, ko tōna kaiārahi ko Tamatea Arikinui. Nō tā rātou taenga mai ki Aotearoa, ka whakatau a Tamatea Arikinui ko Tauranga hei kāinga mōna, ka tukuna e ia te kaiārahitanga o Takitimu ki a Tahu Potiki. Ko Ruawharo tētahi o ngā tohunga nui o te waka, i tau ia ki Te Māhia.
Ka piki a Tākitimu i te awa o Wairoa kia tau ki Makeakea. Kei reira ko te whare tīpuna o Tākitimu e tū ana i ēnei rā. I mahue mai ētahi o ngā uri o Tahu Pōtiki, kīia ai ko Ngāi Tahu o Te Wairoa. Ko Tūpai tētahi atu o ngā tohunga i runga i te waka, ka tau ia ki Te Wairarapa. Mai i konei ka haere a Tahu Pōtiki ki Te Waipounamu, kia tū hei tipuna o te iwi o Ngāi Tahu.
Rongokako
Ko te tama a Tamatea Arikinui ko Rongokako. He tohunga ia, nui whakaharahara āna mawhititanga. I ngā whakataetae i waenganui i a rāua ko Pāoa kia riro a Muriwhenua, ka mawhiti nui ia i te moana me te whenua, ka mahue ōna tapuwae kei Heretaunga, kei Kirihaehae i Mahia, kei te Tapuwae o Rongokako kei te takiwā ki Whāngārā.
Ka whānau mai a Tamatea Ure Hāea, te tama a Rongokako rāua ko Muriwhenua. Ko tētahi o ōna ingoa ko Tamatea-pōkai-whenua-pōkai-moana, nā tana huri taiāwhio i Aotearoa. Ko tēnei wāhanga o tōna ingoa kei roto i tētahi o ngā ingoa wāhi roa rawa o te ao katoa inā:
Taumatawhakatangihangakōauauatamateaturipukakapiki
maungahoronukupōkaiwhenuakitānatahu.
Ko tēnei wāhi e pātata ana ki Pōrangahau. I konei whakatangihia ai e Tamatea tana kōauau ki tana whaiāipo.
Te whānautanga mai o Kahungunu
Tokotoru ngā wāhine a Tamatea Ure Hāea, he tuahine katoa; ko Te Onoono-i-waho, ko Iwi-pūpū rātou ko Te Moana-i-kauia, hei tamāhine mā Ira rāua ko Tokerauwahine. Ko te tama a Tamatea rāua ko Iwipūpū i tapaina ko Kahungunu.