Kōrero: Ngāi Tahu

Whārangi 4. Ngāi Tahu me Waitaha

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te mana ki te whenua

Kīhai a Ngāi Tahu i tino pai ki te āhuatanga, mā te riri e riro mai he whenua mōna. I te wā i kuhu a Ngāi Tahu ki Te Wai Pounamu, ka moe rātou ki ngā iwi tōmua o taua takiwā, pērā i a Waitaha. Ka ako a Ngāi Tahu i ngā tikanga me ngā kōrero tuku iho a ngā iwi tōmua. Ki tā te Māori titiro, ko te whakapapa te tohu o te mana ki te whenua – te kaihere i te tangata ki te whenua i roto i ngā whakatipuranga. Nā reira, ko Waitaha te iwi i toitū ō rātou whakapapa ki te whenua.

Nā te rironga o te pā o Kaiapoi, ka tau te noho a Ngāi Tahu ki ngā rohe o Waitaha me Hakaroa, ka tīmata tā rātou toro ki te tonga, ki te uru. Ka tahuri a Ngāi Tahu ki te ako i ngā tikanga a Waitaha.

Rākaihautū: te tipuna taketake o Waitaha

E ai ki ngā kōrero tuku iho, ko Rākaihautū te tipuna nui o te iwi o Waitaha. I wehe mai ia i tōna kāinga tawhito i Te-patunui-o-āio (ko Hawaiki anō tētahi o ōna ingoa). E ai ki te kōrero, i tōna hekenga ki Aotearoa, ka aukatia tōna huarahi i te tūtakinga o ngā tatau o te rangi me te moana. Ka nanao a Rākaihautū ki tana toki, ka takina ana karakia, ka haehaea he ara mōna. Nāwai ā, ka pae tōna waka a Uruao ki Whakatū (Nelson) i te pito raki o Te Wai Pounamu.

I te ūnga o tōna waka, ka whakatika a Rākaihautū me tana iwi ki te whakatō i te mauri o ō rātou tīpuna ki te whenua. Ka ūhia hoki ō rātou whakapapa ki runga i ngā tipu, ngā kararehe, ngā tohu whenua. Ko Rākaihautū anō te tipuna nānā ngā roto o te tuawhenua o Te Wai Pounamu i auaha ki tana kō. Nā tana tama, nā Rokohouia a Uruao i whakatere mā te tai rāwhiti kia tūtaki ki a Rākaihautū ki Waihao. Noho rawa ai a Rākaihautū ki Hakaroa (Banks Peninsula). Kei reira tonu tana kō, a Tuhiraki, kua huri hei maunga kei runga ake i te whanga o Akaroa.

Ara anō ngā kōrero mō ngā waka tawhito o Te Wai Pounamu; ko Ārai-te-uru, te waka i tuki ki Shag Point, ko Tākitimu, te waka o Tamatea-pōkai-whenua, i pakaru ki te ngutuawa o Waiau. Nā Ngāi Tahu me ngā iwi whai pānga o te tai rāwhiti ngā kōrero nei i kawe ki te tai tonga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Te Maire Tau, 'Ngāi Tahu - Ngāi Tahu me Waitaha', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngai-tahu/page-4 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā Te Maire Tau, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017