Ngā tikanga o te haki
Mai anō i te taenga mai o te Pākehā ka whakamahi te Māori i te haki mō ngā rautau e rua. Ahakoa kāore he kōrero ā te Māori mō te haki i mua i te taenga mai o te Pākehā kua tuia te haki ki roto i te ao Māori me ōna rerenga maha katoa, tae atu ki ngā tūmomo āhuatanga iwi, pāpori, tōrangapū, whakapono hoki. Ki ngā ariki me ngā rangatira o te iwi Māori, he tohu mana te haki. Kei roto e whakairotia ana ngā takotoranga kōrero e mārama ai te tangata mēnā kei te taha o te Karauna, kei te taha rānei o te mana Māori motuhake te tangata.
Ka mutu, ko te kara, ko te haki rānei ōna ingoa Māori.
Ngā mihinare me te haki
Ko tētahi o ngā pānga tuatahi i te tau 1812, arā, i te hokinga mai o te rangatira o Ngāpuhi a Ruatara, i muri i tāna taiāwhio i Ingarangi me Ahitereiria. Ko tāna i kawe mai ko te pūeru muslin i tahuatia ki a ia e Samuel Marsden o te Rōpū Mihinare. Ko ōna tuhituhi kei runga, ko ‘Ra Tapu’. I te tekau tau 1820, hei ngā Rātapu kua whakarere ngā iwi o Pēwhairangi i te haki mā me te haki whero hei tohu ki tō rātou whakamana i te Rātapu. Ka whakatūria ko te whare mīhana o Te Waimate, ā, ka whakarewa rātou i te haki e mau ana i te rīpeka me ngā kupu ‘Rongo Pai’.
Ngā haki ki ngā whata kai
Mai i ngā tau tōmua o 1830 ka whakaahuatia ngā haki e iri ana ki runga i ngā whata kai. I tētahi hākari nui ka piki ake a Hōne Heke ki te tihi o tētahi whata kai, ka tīhoka i te haki hei tohu i te whakamutunga rawatanga o ngā kai hākari ki roto o Pēwhairangi.
