Kōrero: Mātaitai

Whārangi 6. Kōura me te karengo

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Kōura

I mua i te tīmatahia o tōna hokonga he mātotoru te kōura ki Te Māhia. Ka hoki ngā whakaaro a ngā kaumātua ki te wā ka kohia ngā kōura i mua i te hokinga atu ki te kāinga.

Kāore noa iho ngā tamariki i ruku mō te kōura, inā rā ka hopukina te kōura ki ngā wai pāpaku. Ko ngā kōura nunui mō ngā pākeke, ko ngā mea iti mō ngā tamariki.

Kua pau haere te kōura i ēnei rā. Ka rukutia te kōura, ka hopukina rānei mā te tāruke. E ono te rahi o ngā kōura mō ia tangata i ia rā. Me 54 ki te 60 tuke haumano te whānui o te kapu.

Mēnā he ngohengohe te angaanga mēnā rānei kei te mau hua a ia me whakahokia te kōura ki te moana.

Pawharu

Ka kitea anō te pawharu ki ngā waitai o Aotearoa, ā he mātotoru ake i te kōura whero.

Kēwai (kōura waimāori)

E kitea ana te kēwai kei ngā kōawa ngā roto me ngā repo puta noa i te takiwā. Ko te momo iti ka kitea ki Te Ika-a-Māui me te raki mā-uru o Te Waipounamu. Ko te momo rarahi ake ka noho ki te taha tonga mā-rāwhiti o Te Waipounamu me Rakiura.

He kākāriki tōna tae, ka mutu 125 tuke haumano noa iho tōna roa. Ka haoa te kōura mā te rākau mānuka. Ka rūmakina te rākau ki roto I te wai, kātahi ka ngōki ngā kōura ki runga i ngā rau.

E 50 te maha o te kakahi ka taea e te tangata te hari i te rā kotahi. Mēnā ka hopukina ētahi atu momo kai kua whakapakuhia te here. Heoi kua rāhuitia te mahi kōura ki Taupō Moana.

Karengo

Ko te karengo anō tētahi kai rangatira ō mua. Hei ngā ngahuru me ngā takurua ka katohia te karengo. Hei te tīmatanga o ngā ua o te marama ngahuru ka tipu haere ēnei kai ki runga i te ākau. Kei Te Māhia ki te tai rāwhiti tētahi kōawa ka puta ki te onepū. Kei reira tētahi toka tūahu i whakatakotoria e ngā whānau kaitiaki o taua rohe ngā hua tuatahi o te hauhake.

Ka whakamarokehia te karengo hei kai mō te roanga o te tau.

Ko te pāpaka, te pātangaroa me te wheke ka hopukina anō ki te ākau.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Mātaitai - Kōura me te karengo', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/mataitai/page-6 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 12 Jun 2006