Kōrero: Mātaitai

Whārangi 4. Te pāua, kina, pipi, tuangi me te tuatua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Mēnā ka kī te tangata kei te haere a ia ki te tiki kaimoana, e kōrero nui ana a ia mō te pāua me te kina.

Pāua

E kitea ana ngā pāua ki ngā tahataha tokatū moana me ngā toka o te ākau e piri ana. Ko ōna kai he rimurapa. Ka hua mai te tae o te angaanga i te momo o te rimurapa kei taua takiwā.

Whakamahia anō ngā angaanga hei kanohi mō ngā whakairo. Ko te kōngutu o te angaanga ka auahatia hei mahi pā kahawai. Whakairotia anō ngā angaanga hei puipuiaki.

Ko ētahi tāngata ka kai i te hua, ka tunua rānei hei rengarenga. Heoi ko te mātotoru ka kai i te kiko o te pāua. Ko ngā pāua tino māota ka taea te tunu, engari mēnā ka kainga ā muri, me paopaohia kia ngohengohe te mīti. Ko tētahi tino tohutaka mō te tunu pāua ko te pāua kōnatunatu te riki me te kirīmi. Kāore e roa ka maoa te pāua.

Te whakaparunga o te wai

Ko te tikanga ki Wairarapa ka rūmakina te pāua ki te waimāori mō ētahi rā i mua i te kai. I karangatia ēnei wāhi he wai pāua. Tērā te wā ka whānakongia e tētahi wahine ngā pāua o te tangata a Te Harara mai tana wai pāua. Otirā ko tāna mahi he takatakahi haere i ōna tapuwae kia pōhēhētia nā tētahi tira aua mātaitai i hari. I tērā wā ka tutuki te mahi o te wāhine rā, ā, kāore ia i mau.

E ai ki ngā ture ārahi mō te hao ika, me neke atu te rarahi o te pāua i te 125 tuke haumano, ā 10 te rahi mā ia tangata i ia rā. E ai anō ki ngā ture ārahi kāore e whakaāetia te ruku pāua me te mīhini hopu hā.

Kina

Ka noho te kina ki raro toka, ki roto kapiti rānei ki raro i te papa o te tai pari. He rite tonu te wā e mau ana ngā kōhatu, angaanga, rimurapa hoki ki a ia hei huna i a ia mai ngā tāmure me ētahi atu konihi. 50 kina mō ia tangata i ia rā te rahi o te kina ka taea.

Pipi

Ko te pipi te mātaitai ka kaha mōhiotia e te nuinga i ngā whakangā o te wā raumati. E kitea ana te pipi ki ngā pūaha me ngā wāhi hoki e rere ana te wai.

Ka taea te kohi i te 150 pipi mō ia tangata, ā, ko ngā mea nunui ngā mea pai. I ngā wā ō mua he momo kete anō mō te kohi pipi. Ka rūrūhia ana te kete ki roto wai, ka ngahoro ngā mea iti i ngā kōhao o te kete.

Tuangi

E kitea ana te tuangi ki kōtata mai o ngā māra pipi, heoi ko te nuinga kei ngā papa pōharu o ngā wahapū. Kāore e pai ki te tuangi ngā kirikiri me ngā wāhi e rere ana te wai, arā, te nōhanga o te pipi.

Tuatua

He nui ake te tuatua i te pipi. Ko ōna nōhanga kei ngā onepū kirikiri. Ka kohia te kai nei i te tai timu. Ka whāwhāngia ngā tuatua mā ngā waewae, ā, kia pāngia rā anō ngā tuatua kātahi ka nanao atu mā te ringa. E 150 te rarahi o te tuatua ka taea e te tangata i te rā kotahi. Engari anō ngā rohe o Tāmaki-makaurau me Hauraki, e 50 anake ka taea. 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Mātaitai - Te pāua, kina, pipi, tuangi me te tuatua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/mataitai/page-4 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 12 Jun 2006