Kōrero: Mātaitai

Whārangi 3. Te mana hauhake me te i ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Me ka nekehia he kōhatu inā ka ruku ana te tangata mō te mātaitai, ka whakahokia taua kōhatu rā. Me haria ngā mātaitai e ōrite ana ki te nui o tōu whānau. Heoi mēnā kei te tū he hui, ka taea te tiki i te pepa whakaaetanga mai te kaumātua o te marae mō te kohi mātaitai. Ki ētahi takiwā, ka tukuna ngā pepa whakaaetanga mō ngā hui marae anake.

Te karakia me te tapu

Ka karakia tonu ētahi i mua i tā rātou haerenga ki te moana kohi mātaitai ai.

Ko ngā wāhine e mate toto ana me kaua e kuhu ki roto i te wai ki te kohi kai, nā te mea he tapu te wahine, ā, kāore e pai te whakakotahi i te tapu, te kohi kai me te wai. Nā te rongo anō o ngā mango i te toto, ka mōrearea ake te haerenga.

Te kohi kina

Ka whai tonu ētahi i ngā tohu o te taiao mō te hao i te kaimoana. Hei whakatauira ake, ki Te Māhia ka mōmona te kina inā ka pua te mānuka. Ki ētahi atu takiwā kua mōmona i te puanga o te kōwhai me te pōhutukawa. I ngā reanga ki mua ka kaingia te katoa o te kina, heoi ināianei ko ngā hua anake ka kainga.

Rāhui

Ka tū ana te rāhui kua mōhio te tangata kua whakatapuhia ngā kaimoana. Ka whakatauhia te rāhui i ngā wā e tūpuhi ana te kaimoana, inā rānei ka toremi he tangata. I ō mua wā ka tokona te pou rāhui hei whakaatu i te wāhi. Ka whakairia ki runga i te pou nei he rimurimu, he kākahu rānei nō taua tangata i toremi. Ka pono te tokomaha o te tangata ki tēnei rāhui mēnā e mārama ana rātou kua tū he rāhui ki reira.

Te paheketanga o ngā rawa

Nō te tīmatanga o ngā hauhake ahumoni ka tūkinotia te pāua te kina me te kōura. I te tekau tau 1970, he pērā rawa te nunui o ngā kai o te ākau o Te Māhia kāore he take o te whakamahi i ngā taputapu ruku.

Te tautiaki taiao

He tohunga te Māori ki ngā mātauranga o te moana, tae atu ki ngā wā me ngā tikanga mō te kohi kaimoana me ngā tikanga mahi rerekē. I hua mai tēnei mātauranga i tōna whakamahi, me tōna kite i ngā āhuatanga o te moana.

Hei ngā wā katoa me manaakitia ngā māra mātaitai. Tere tonu ngā mātaitai te ngongo i ngā paru pērā i te parakaingaki, ā, ka kino mō te kai. Ka tūkinotia anō ngā māra inā ka wīrahia e ngā mīhini kari.

Waihoki ki rauemi kē, me tōtika te whakahaerenga o ngā wāhi mātaitai kia huhua anō ai te hauhake ā tērā tau. Nō konei ka harakoa ake te haerenga ki tātahi me te kohi i ngā kai i kohia e o rātou tīpuna.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Mātaitai - Te mana hauhake me te i ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/mataitai/page-3 (accessed 20 March 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 12 Jun 2006