Kōrero: Whakairo

Whārangi 3. Te whakairo i mua i te tau 1500

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tauira tōmua

Nā te hanehane o te rākau i ngā āki o te wā, he moroiti noa ngā whakairo rākau e ora ana mai i te ao kōhatu. Heoi e ora katoa ana ngā taonga kōhatu me ngā tāhei iwi moa, iwi tohorā, kōhatu, rei tohorā anō, anō ko te hanga ka kitea mai i te rāwhiti o Poronīhia. Arā atu ngā toki whakairo he ōrite ki te hanga o ngā toki hohou pū o Rarotonga me ngā moutere Ahitere.

Ngā whakairo o te panonitanga

I ēnei tau o te huringa o te āhua, ka urutau haere ngā mahi whakairo a te Māori ki te kāinga hou, me te mau anō o ētahi ngā hoahoa o ngā iwi Poronīhia. E tūtohu ana pea tēnei i ngā tauwhitiwhitinga i Hawaiki ki Aotearoa, me te taetae mai o ētahi atu tāngata ki konei.

He pare nō Kaitāia

I kitea tētahi taonga ukiuki,i,tūtata ki Kaitāia, i te tau 1920, ā, ka whakaarotia he pare. Heoi ko te āhua nei he hoahoa tuanui. Kei waenganui i te whakairo nei ko tētahi pākati taurite ki ērā i ngā moutere Ahitere. Nō te taenga mai ki konei, ka panonitia te māhunga kurī (o te tonga mā rāwhiti o Poronīhia), ki te ūpoko manaia. Ko te manaia nei me tōna raupapatanga, e awhitia nei ia e ngā manaia e rua, he tauira tōmua o te pare o muri i te tau 1500.

Ko Uenuku

Ko Uenuku te whakairo mana nui o ngā iwi o Tainui. He rite tonu ka whakarite e te tangata i ia ki ngā whakairo o te atua o Hawaii, ki a Kū. Tērā pea he mauri tēnei, he tauira rānei o te mauri i kawea mai i Hawaiki i runga i te waka o Tainui

Ngā tauihu e rua

E rua atu anō ngā whakairo mai i tēnei wā e whakaatu ana i ngā panonitanga hei urupare ki te taiao o Aotearoa. Kei runga i te haumi nō Taranaki i ahu mai i te rautau 1500, ngā niho taniwha e kite nuitia ana ki ngā moutere o Poronīhia. Heoi ko ētahi o ngā rārangi he mea whakapiko kia hua ko te takarangi, ko te rauru i kitea whānuitia i ngā whakairo o muri mai. Arā anō te haumi i kitea ki Taipā, e mau ana he tauira tōmua nō te manaia.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Brett Graham, 'Whakairo - Te whakairo i mua i te tau 1500', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/whakairo/page-3 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Brett Graham, i tāngia i te 22 Oct 2014