Nō mua iho anō te whai a te Māōri i te tākaro whutupaoro. Ko te Māori tuatahi i whakaingoatia ki te puka ko Wirihana, ko Wirihana Puna pea tēnā, he rūtēneti i raro i a Te Keepa Te Rangihiwinui (arā, Major Kemp) i ngā pākanga whenua o Aotearoa. I tākaro ia i tētahi kēmu i Aramoho, Whanganui, i te tau 1872.
Mai i te kuhunga takitahi a te tangata Māori ka hua mai ngā karapu whutupaoro Māori, arā, he Māori te nuinga te katoa rānei o ngā kaitākaro. Ka whakatūria te karapu Māori o Hauraki, ki Kerikeri, i te tau 1883.
Kua nui ngā kaitākaro Māori i te kapa Ōpango i roto i ngā tau. I whai tūranga a Jack Taiaroa (o Ngāi Tahu) rāua ko Joe Warbrick (o Te Arawa) i te tīma ā-motu tuatahi o Aotearoa i haere atu ki New South Wales i te tau 1884.
I te tekau tau 2000, e hāpai tonutia ana e te kapa Ōpango Māori (i mōhiotia i mua ko te tīma New Zealand Māori) te tikanga nei o te tīma whutupaoro Māori ā-motu, i tīmataria ai i te rautau 1800.
Te tīma Māori o te tau 1888/1889
Ko Joe Warbrick te tangata nāna i hua mai te tīma Māori o te tau 1888/1889. I whakaaro tuatahitia kia Māori anake ngā kaitākaro, heoi, i te kore kaitākaro Māori i ētahi tūranga, ka tonoa e ngā kaiwhakahaere ngā kaitākaro Pākehā tokorima kia uru mai. Tekau mā rima marama e haere ana te tīma Māori o te tau 1888 i Aotearoa, i Ahitereiria me ngā moutere o Piritānia ki te tākaro i ngā kēmu 108. Koia tēnei te tīma tuatahi o Aotearoa kia puta ki tua o Ahitereiria, Koia nei hoki te haeretanga whutupaoro roa rawa atu, mai rā anō.
E maumahara tonutia ana te tīma Māori o te tau 1888/1889 mō tana koha ki te ao whutupaoro. E 78 rawa ngā kēmu i toa ai, ahakoa i ētahi wā kāore i eke rawa ki te tokopae 15, nā ngā wharanga. I ētahi wā i meatia kia neke atu i te 15 ngā kaitākaro o ngā tīma hoariri, me kore e ‘mārire’ ake te tākaro. Nā te tīma Māori i tīmata te momo tākaro e whai wāhi ai ia kaitākaro 15 i runga i te whīra ki te kēmu, ā, kua tohua hoki te tīma nei ki te kāhui whutupaoro rongonui o te IRB (Te Poari Whutupaoro o Te Ao).
Te whakatūranga o te NZRFU (te Uniana Whutupaoro o Aotearoa)
I whakatūria te Uniana Whutupaoro o Aotearoa (arā, te NZRFU) i te tau 1892. Ko Tom Ellison (o Ngāi Tahu), tētahi kaitākaro i te tīma Māori o te tau 1888, te tangata nōna te whakaaro kia whai poraka pango tohu rarauhe hiriwa te tīma ā-motu o Aotearoa. Ko Ellison hoki te kāpene o te tīma tuatahi i raro i te maru o te NZRFU, i tākaro rā ki Ahitereiria i te tau i muri mai. Nā Ellison te kakari 2-3-2 i waihanga mai, ā, nāna anō te pukapuka ārahi kaiako whutupaoro The art of rugby football i tuhi.
Te tīma tuatahi kia whakamanaia hei tīma ā-motu
Nō te tau 1910 i whakahuia ai ngā kaitākaro o te tīma Māori ā-motu tuatahi kia whakamanaia hei tīma ā-motu. He mea akiaki te whakatūranga o tētahi tīma Māori, nā te aranga mai o te tākaro whakataetae o te rīki. Inā hoki rā, i te tau 1908, me te tau 1909, i whakaritea he haere rīki Māori ki Ahitereiria e Albert ‘Ōpai’ Asher (o Te Arawa). He kaitākaro ia i mua nō te tīma whutupaoro ā-motu o Aotearoa. Ka tīmata te āwangawanga o ngā kaiwhakahaere o te NZRFU i te rironga nui o ngā kaitākaro whutupaoro ki te purei rīki, ka whakaaetia e te NZRFU kia aratakina e te pou ōrokotimatanga o te whutupaoro Māori, e Wiremu ‘Ned’ Teihoka Parata (o Ngāi Tahu), tētahi tīma ki Ahitereiria i te tau 1910.
