Ngā ahuwhenua ki tai
I te tau 1769 i tuhi a Kāpene Kuki mō te huhua o ngā kāinga kei te taha moana, te nui o ngā māra, te tini tāngata ki ngā pā me ngā papakāinga. Heoti, kāore ngā tāngata whai tōmua i hiahia ki ngā whenua o Te Whānau-ā-Apanui i te mea kāore he whanga wai hōhonu i te rohe, he tawhiti rawa hoki i ngā mākete hokohoko.
Te patu tohorā
Ko ētahi o ngā Pākehā tuatahi kia tae ki Aotearoa ko ngā kaipatu tohorā rātou ko ngā kaihokohoko. I akohia e ngā kaipatu tohorā o Amerika, o Nōwei, o Wīwī, ngā tāngata whenua ki te patu tohorā. I moe ētahi o rātou ki ngā wāhine o te iwi ā, kei te rohe o Te Whānau a Apanui tonu ō rātou uri e noho ana.
Kia tae ki ngā tau tōmua o te rau tau atu i 1900 ko te mahi patu tohorā te kaipakihi tino nui, hei kaupapa mahinga tahitanga hoki mā Te Whānau-ā-Apanui. Ko ngā moni hua mai i te mahi hinu tohorā i whakapauhia ki ngā kaupapa hapori pērā i te waihanga wharenui, wharekarakia hoki.
Nō te tau 1924 ka patua te tohorā whakamutunga ki Te Kaha.
Ahuwhenua
Ko tētahi anō o ngā kaipakihi matua i ngā tau tōmua o te rau tau 1900 ko te ahuwhenua. Nā ngā mahi poro rākau ka wātea te whenua e āhei ai ngā pāmu whakamōmona kau, ngā teihana hipi me ngā punua pāmu miraka kau. Nā te tīmatanga o te Mahi Whakapakari Whenua Māori (Native Land Development Scheme) ka ū ngā mahi miraka kau. I te tau 1925 ka whakatuwherahia te wheketere miraka kau o Te Kaha.
Ko Wiremu Swinton o Raukōkore te kaiahuwhenua Māori tuatahi kia riro i te Ipu Ahuwhenua i te tau 1932. Ko ētahi atu tāngata o Te Whānau-ā-Apanui i riro i tēnei ipu ko Wiremu, te tama a Swinton, rāua ko Tikirau Karehana.
Te tau e 1960 tae noa ki ēnei rā
Nō te tau 1961 ka oti te huarahi o te Tai Rāwhiti, ka nui ake te haere mai o te hunga tāpoi.
Kia tae ki te tekau tau atu i 1980 kua kore e puta he oranga i te miraka kau me ētahi atu mahi ahuwhenua pakupaku. I pā te kino ki a Te Whānau-ā-Apanui i te hokona a te kāwanatanga i ōna rawa tūmatanui. Nō te katinga o te poutāpeta o Te Kaha ka heke iho anō te wairua o te iwi.
He rite a Te Whānau-ā-Apanui ki ētahi atu iwi, arā, ko ētahi o te iwi i noho ki te wā kāinga, ki te tukituki i ngā ahi kā, ko ētahi o te iwi i hūnuku ki rohe kē, ki whenua kē. Tini te tangata i wehe atu i te rau tau 1900, nā ngā pakanga o te ao, nā te whai i te mātauranga, nā ngā whakangungu mahi me ngā tūranga mahi hoki.
Mai anō i ngā tau tōmua o te tekau tau atu i 1990 kua whakahaerehia paihia e te manatū o te iwi (Te Rūnanga-o-te-Whānau) āna rawa hao ika. Kua kaha haere tana whakauru ki ngā kaupapa ratonga hapori me ētahi atu whanaketanga ōhanga. Ko te nuinga o ngā ngahere paina kei runga i ngā poraka whenua e tipu ana, ka topea ā mua o te tau 2025. Kua tīmata te whakangao moni ki ētahi atu ahumahi pēnei i tētahi pae tukutuku pārongo hangarau.