Kōrero: Te Whānau-ā-Apanui

Whārangi 2. Ngā tīpuna

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Apanui Ringamutu

Tapaina ai te iwi o Te Whānau-ā-Apanui ki tō rātou tipuna a Apanui Ringamutu, e ora ana i te rau tau atu i 1600. (Ko te ingoa o Ngāti Awa mōna ko Apanui Te Haua, ko Apanui Te Kuti rānei.) Nā te tiketike o ōna tātai whakapapa me tōna mana, i maru te iwi ki raro ki tōna ingoa.

Ko tōna matua a Tūrīrangi, he uri whakaheke tika i a Tamatekapua nō te waka o Te Arawa ka tahi, nō te iwi o Ngāriki nō te waka o Tauira ka rua.

Ko tōna kōkā a Rongomaihuatahi he uri whakaheke tika nō Porourangi o Ngāti Porou. I a Apanui e tamariki ana ka whakawhiwhia ia ki ētahi o ngā whenua o Ngāti Porou, o Ngāriki hoki.

I tukuna ki a Apanui e Te Aotākaia, tōna matua kēkē i te taha o tōna kōkā, te whenua mai i Pōtikirua ki Puketapu. I kohaina e te matua o Apanui ki a ia te whenua mai i te Taumata-ō-Apanui ki te awa o Mōtū. Nō muri mai, nā tōna ringa kaha ka riro i a Apanui ngā whenua atu i te awa o Mōtū ki Puketapu.

Tokowhā ngā wāhine a Apanui, he tokomaha hoki ana tamariki. Ko tana wahine tuarua a Te Whaaki te kōkā o ā rāua tamariki tokowhitu. Ko tana wahine tuatoru a Kohepare nō Ngāi Tai, tokorima ā rāua tamariki. Ko tana wahine tuawhā a Kiritapu hei tuakana, hei teina rānei nā Te Kohepare; tokorima ā rāua tamariki ko Apanui. Ko ētahi o ana mokopuna ko Matekitatahi rātou ko Te Haraawaka, ko Hikarukautai, ko Kahurautao, ko Hinetekahu, ko Tūtawake. Whakaheke mai ai ētahi o ngā hapū o ēnei rā i ēnei tīpuna.

Tūkākī

Ko Tūkākī te tama a Apanui rāua ko tana wahine tuatahi a Kahukuramihiata, nō Ngāti Kahungunu. Ka ū ki runga ki a Tūkākī ngā kāwai rangatira o Porourangi, o Kahungunu, o Toroa, o Tamatekapua. Kitea māramatia ai tēnei whakapaparanga i ngā tukutuku kei ngā kokonga e whā o te wharenui i Te Kaha.

Ka moe a Tūkākī i a Te Rangiwhakapunea kia whānau mai ā rāua tamariki, ko ētahi ko:

  • Te Ehutu, nāna i pupuri te mana o tōna matua ki ngā whenua i tukua ihotia ki a ia
  • Kaiaio, he tangata hūmārie i mōhiotia ai mō tōna tohungatanga ki te whakatipu kūmara
  • Tamahae, te tino toa o te iwi i ōna rā, i tū ki ngā pae o te riri puta noa i te Tai Rāwhiti. Nāna ka ea te mate o tōna kuia a Kahukuramihiata; ka tae rā anō ia ki Hauturu (Little Barrier Island) i te moana o Tīkapa ki te patu i a Ngāti Wai.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Roka Paora, 'Te Whānau-ā-Apanui - Ngā tīpuna', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-whanau-a-apanui/page-2 (accessed 19 March 2024)

He kōrero nā Roka Paora, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 10 Feb 2015