Te kitenga tuatahi i te ngahere
Nō te taenga tuatahitanga o ngā tīpuna o te Māori ki Aotearoa, ka kite rātou he rerekē rawa atu tēnei whenua ki te kāinga tipu i Hawaiki. He iwi kaumoana te Māori, heoi, nō te ūnga ki ēnei moutere rahi, ki tēnei whenua mātao o Aotearoa, ka ako rātou ki te ngahere me āna kōrero.
Ki te mārama te tangata ki te ngahere me āna kōrero, ka hua te oranga ki a ia. Ka ako haere te Māori ki te ngahere, ka matika mai ko Tāne Mahuta me tōna mana me āna kōrero. Me aro te tangata ki te tapu me ngā kōrero mō Te Waonui a Tāne.
Ngā kōrero a ngā iwi mō Tāne
He wāhi nui tō Tāne (ko Tāne Mahuta rānei) i ngā kōrero tuku iho me ngā pūrākau. Inarā nā Tane i heheu a Rangi i a Papa kia puta ai te ao mārama; nā Tane i auaha te wahine tuatahi; nā Tāne te poho o Ranginui i whakarākai; nā Tāne ngā kete o te wānanga i kawe mai mā te ira tangata.
He maha ngā ingoa o Tāne, hei whakaatu atu ko tēhea o ōna pūmanawa kei te whakaputa.
Tāne hei tauira
Ko Tāne te tauira mō te kaha o te tangata i roto i tēnei ao. He maha ngā ingoa o Tāne, ka tohu ki te ohinga o te tangata, ki ōna pūmanawa, ki tāna i whakapono ai, ki tōna tūturutanga. He tōtika te tū a Tāne, ka taea te kawe i ngā taumahatanga o tētahi take ahakoa he aha; ko ōna pakiaka kei roto i te whenua, ko tōna māhunga kei ngā rangi.
Te orokohanga o te ao
E ai ki ngā kōrero mō te orokohanga o te ao, nā Tāne a Rangi rāua ko Papa i wehe. Nā te piri tata a Ranginui rāua ko Papatūānuku, ka whānau ā rāua tamariki i roto i te pōuri, i te kōpipiri. Nāwai ā, ka hōhā ngā tamariki te noho i te pōuri, ka whakatau me wehe ngā mātua.
Nā Wiremu Maihi Te Rangikāheke o Te Arawa ēnei kōrero mō te orokohanga o te ao me te ngana a ngā tuakana me ngā teina a Tāne kia wehe ngā mātua.
Ka whakatika a Rongomātāne ki te tauwehe i a rāua, kāore i wehe. Ka whakatika ko Tangaroa ki te wehe i a rāua, hauwarea ake. Ka whakatika ko Haumiatiketike, tē taea te aha. Kātahi ka whakatika ko Tūmatauenga, kāore i paku aha. Hei reira ka matika ko Tāne Mahuta… 1
Nā Tāne ōna mātua i mawehe kia puta te ao mārama.
Ngā rākau a Tāne
E ai ki te Māori, ko ngā rākau o te wao, ko Tāne Mahuta tērā, e toko ana i te rangi i te whenua kia puta he māramatanga ki te ao. Ka topea te nuinga o ngā ngahere o Aotearoa i ngā rau tau o 1800 me 1900. Whāia, ka raruraru te ao o te Māori, inarā kua kore ngā rākau toko ake i te rangi i te whenua.
Nā te hāronga o ngā ngahere ka kore ngā tauira whanonga a te ao Māori. Ko te kupu ‘tika’, mō te pai o te tū, mō te tū kāore i te hapa, pērā i te rākau. Ka puta te kupu tikanga arā, ngā whanonga tika, tae atu ki te kupu whakatika mō te aranga ake ki runga. Ka tipu ake ngā whanonga tika i te tangata, pēnei i te rākau ka tipu ake i te whenua.
