Ko Ranginui rāua ko Papatūānuku
E ai ki ngā korero Māori o mua, i wehea a Ranginui (te rangi e tū iho nei) rāua ko Papatūānuku (te whenua e takoto ake nei) e ngā tamariki. Whai muri ka whawhai rātou. Ka taiaputia e Tāwhirimātea ōna tuākana mō te wehenga i ō rātou mātua. Ko Tūmatauenga anake i matika ki te ārai i a ia. Tokowhā ngā tuākana o Tāwhirimātea i hinga i a ia, kātahi ka kainga hei kai. Ko Tangaroa (te atua o te moana), ko Tāne (te atua o te ngahere), ko Rongomātāne (te atua o te kumara), ā, ko Haumia-tiketike (te atua o te aruhe). I runga i te mahi whakaparahako a Tāwhirimātea ki tō rātou tapu ka noho noa rātou. Nāna anō i whakatau karakia kia rahi ai te kai, ā, kia māmā ai te tiki atu. Ko te nuinga o ngā karakia e hāngai ana ki ngā āhuatanga o te kohi me te kai i te kai, ka hāngai ki ōna atua, ā, nā te tapu o ngā atua, ka tapu hoki te mahi whakatupu kai, rapu kai.
Te tapu me te kai
I whakaaturia ana i te orokohanga o te ao, he noa te kai. Āta mahia te kai kia tika, kia kore ai te tapu e takahia. He tapu rawa te waka o Takitimu kia whakaaetia te kai ki runga i te hekenga nui mai Hawaiki.
Ko ētahi tohunga he tapu rawa atu, ā, kāre i taea e rātou te whāngai i a rātou anō. I titia te kai ki te rākau hei kai mā rātou, ā ka ringihia te wai ki ō rātou ringa, ki te kōrere rānei.
I ētahi karakia, ka whakamahia te kai hei whakanoa i te tapu.
Te kai whakamutunga
I te wā e tata ana tētahi ki te mate, i te nuinga o te wā ka kawea atu he kai reka rawa atu hei kai whakamutunga, ko te wai reka mai i tētahi puna, mai i tētahi kōawa rānei.
Te kai me te manaakitanga
I ngā hākari tae atu ai te manuhiri mai i iwi kē. Hei hāpai i te mana o te iwi kāinga ka tino kaha rātou ki te hora i ngā kai tino papai rawa atu. Kei ngā korero o nehe ka kitea te iwi kāinga me te manuhiri e whakataetae ana kia toa tētahi, ā, i ētahi wā ko te whakararu i a rāua tahi.
Ko Kapu-manawa-whiti
Tērā tētahi rangatira nō Rotorua, ko Tūhourangi te ingoa, i haere atu ki te kite i tētahi rangatira o Waikato, i a Kapu-manawa-whiti, o Ngāti Raukawa me Ngāti Maniapoto. Ko te nuinga o te manuhiri i te wā o te ngahuru i muri i te hauhake tuku ai i tētahi karere kia pai ai te takatū mō te manuhiri. Engari, i tae atu a Tūhourangi i te wā o te raumati, i te wā e tūpuhi ana, ā, kāre hoki i tukuna he karere.
Whakamā katoa ana a Kapu me te uaua ki te āta whāngai i āna manuhiri. Ka whakatoi a Tūhourangi mō tana kore e whiwhi i ana kai pīrangi, i te manu huahua me te kaimoana, ngā kai reka rawa atu ki a ia. Ka tohe atu a Kapu ko te wai te mea pai rawa atu, ka tino whakahē tana manuhiri.
Ka tono anō a Kapu ki a Tūhourangi kia puta ake anō, me te kī kia hoki atu i te tīmatanga o te raumati. Ka whakareri a Kapu mo te haerenga mai mā te waiho i te rahi o ngā kaimoana me ngā huahua manu ki rāhaki. Heoi, ka nekehia tana pā ki te tihi puke e tawhiti ana i ngā awa, me te punawai kotahi i hunaia e ia. I te taenga atu o Tūhourangi, ka kai tana iwi i te manu me te kaimoana. Heoi anō, i te wā i whakahau ia i ana tāngata kia tīkina he wai, kāre i kitea. Ka inoi a Tūhourangi ki a Kapu mō te wai. I muri i te whakaaetanga o Tūhourangi ko te wai te tino kai papai, ka whakaaturia e Kapu te punawai i hunaia, me te whakanui anō i tōna mana.
Ko Tūrongo rāua ko Whatihua
Ka tauwhāinga anō te tuakana me te teina mō te wahine te take.
Tērā tētahi tuakana rāua ko tana teina o roto o Waikato. Ko Whatihua tōmua, ko Tūrongo tōmuri iho. Ka tae ki te wā ka whai haere a Tūrongo i te wahine ātaahua o Taranaki, ko Ruapūtahanga te ingoa. Ka kōingo ki tēnei wahine ka tono ia ki a Whatihua ki ētahi tohutohu māna e riro i a ia te wahine nei. Kāore anō ia kia mātau kei te mate konihi anō a Whatihua ki taua wāhine.
Ka tohutohu a Whatihua i a Tūrongo ka mea ki te whakapoto i tōna whare, he roa rawa. Kātahi ka tahuri a Whatihua ki te hanga i tōna whare nui noa atu i tērā o Tūrongo, ā, ka whakakīa ōna pātaka ki te kai. I mua i te paenga mai o ngā kai a tōna teina ka tuku a Whatihua i te karere ki a Ruapūtahanga kua rite a Tūrongo mōna.
Nō tana taenga atu he whawhao rawa te whare o Tūrongo mō Ruapūtahanga me tōna iwi, ā, ka whakatuwhera i tōna pā me ōna pātaka mā Ruapūtahanga me tōna iwi. Nā whai anō ka riro a Ruapūtahanga i a Whatihua, ā, ka mahue kau atu a Tūrongo.
He kai, he whenua
Ka tū te hākari a Te Whatuiāpiti ko Wharepunga tōna ingoa. Ko te takoha kai ka tukuna ki tētahi rangatira ki a Te Angiangi, ā, e rua ngā tahā huahua ka tukuna ki a ia. Ka tū te kaihaukai a Te Angiangi ka tapaina ko Pōhaetakataka. Engari ka māwherangi ia i te kīnga atu a Te Whatuiāpiti he pakupaku rawa.
Ka tū anō te kaihaukai a Te Whatuiāpiti mā Te Angiangi anō. Kātahi ka noho a Te Angiangi ki te whakaaro mō te utu i te kaihaukai, arā, tētahi hākari nunui noa atu, me te inati o ngā kai o Te Waipounamu. Engari i ngaro ēnei kai i te moana, ā, ka takohatia e Te Angiangi te tūtanga whenua ki a Te Whatuiāpiti hei utu mō ngā kaihaukai māhorahora.
