Kōrero: Tāwhirimātea

Whārangi 3. Ngā kapua

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te ao tea roa

He huhua ngā ingoa mō te kapua. Ko ao anō tētahi kupu e whakahuatia ana i roto i te ingoa a Aotearoa. Nā te wāhine a Kupe i taunaha te ingoa nei i tōna kitenga i te kapua roa e uwhi ana i tēnei whenua.

Te pānui i ngā kapua

Ka pānui te kaumātua o te Tai Rāwhiti i ngā kokonga o ngā kapua, e karangatia nā he ‘pīpipi o te rangi’. E tohu ana ngā kokonga ki te wāhi e haramai ana te hau. Mēnā he whero te tae o te kapua, ka ua. Mēnā he mā, ka pupuhi te hau. Mēnā he kōwhai, ka pā mai te hauangi, me te rangi paki. Mēnā e anga whakarunga ana te kapua, he marangai kei te haere. Mēnā e pōuri ana kāore e roa ka heke te marangai.

Ngā ingoa me ngā tūāhua kapua

Ahakoa te huhua o ngā ingoa mō ngā kapua me ō rātou momo āhua, kāore ētahi kupu i te whakamahia. Anei ētahi e whai ake nei:

  • Ko te pīpipi – ngā kapua cirro stratus. He tioata ēnei kapua kei runga ake i te rangi. He pūataata ēnei tūmomo kapua, ā, ka tīaho tonu mai te mārama o te rā me te marama i ngā kapua nei. E karapoti ana te rā me te marama, e te ‘Kura hau awatea’, me te ‘Kura hau pō’.
  • Ko ngā Pūtahi – he ‘long stratus clouds’, ā, ko ngā Pūrehurehu – ngā kapua cirrus. Ko te kupu taipua e pā ana ki ngā cumulus clouds e huihui ana.
  • Ko ngā Okewa – he kapua nimbus ēnei.

Ngā kupu whakarite

He maha ngā kīanga mō te hanga mai o te kapua. Ko ngā rārangi kapua ka kīia ko ‘te kupenga a Tara-mainuku’. He kīanga Pākehā te ‘mackerel sky’, e whakarite ana i ngā kapua ki te āhua o te ika. Heoi ki tā te Māori titiro, he ōrite kē ngā kapua nei ki te māra kūmara, nā reira ka kīia ērā momo kapua ko ‘te māra kūmara a Ngātoroirangi’. Ko ngā ‘mares tail’ a te Pākehā ka kīia ērā he iorangi.

Ko ngā kapua papatahi ka whakaritea ki te tātua:

  • ngā kapua mākurakura i te tōnga o te rā – ko Te tātua o te Kaha tērā
  • ngā kapua e tū mai ki te hauāuru i te tōnga o te rā – ko Te tātua o te Kahu tērā
  • ētahi kapua mārama e tū tata ana ki te paerangi – ko Te tātua o Kahu tērā.

Te pānui i te āhuarangi

Ka pānui anō ngā tīpuna i ngā kapua hei kite i te āhua o te rangi:

  • Ko ngā rārangi kapua kei runga ake i te pae, ko te ‘rangi mātāhauariki’ tērā. Whai muri i tēnei tūāhua ka pā mai ko te hau makariri o te tonga a Tutakangahau.
  • Ki te puta mai te atiru ka tūpono mai te marangai me te hau.
  • He tohu āwhā ngā kapua titi taranaki.
  • He tohu hau te whare hau.
  • He kapua pōuri ngā kaiwaka kei runga i te paerangi. He tohu aituā tēnei.
  • Ko ngā kapua (he kohu i ētahi wā) e rārangi mai ana i te rangi he papanui. E kī ana te kōrero, ‘He papanui tōna tohu he āio āpōpō’.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Tāwhirimātea - Ngā kapua', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/tawhirimatea/page-3 (accessed 28 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 12 Jun 2006, updated 1 Mar 2022