Kōanga
Ko Kōanga te kupu Māori mō te wā o te tau atu i Mahuru ki Whiringa-ā-rangi. E whakahuahia ana i roto i tēnei kupu te kupu kō: inā rā koinei te marama e kaha kōia ai te māra. Inā te kōrero, ‘Takē Kōanga, whakapiri Ngahuru’. E pā ana tēnei kōrero ki te tangata tē kitea i ngā mahi whakatō o te Kōanga, heoi ka puta mai i te wā o te hauhake i te Ngahuru.
Nō te kōanga ka heke ngā ua kōwhai i te puanga mai o te kōwhai i te marama o Mahuru.
Raumati
Atu i Hakihea ki Huitanguru ko te wā raumati. Ka whakamoea a Te Rā ki a Hine Raumati kia puta ko Tānerore. E pā ana te kōrero a ‘Te haka a Tānerore’ ki te hau ārohirohi o te raumati.
Arā anō ngā kōrero e kī ana ko te wāhine o Rehua i a Pareārohi te whakatinanatanga o te ārohirohi.
Ko Rehua (Antares)
Ko Rehua tētahi o ngā whetū nui e kānapanapa ana i te rangi. He pānga nui tō Rehua ki te wā raumati. E kī ana te kōrero, ‘Te tātarakihi, te pihareinga; ko ngā manu ēnā o Rehua. Ka tangi ana ēnei ngāngara kua tīmata te raumati.
Whakataua te kēkerewai ko ‘te manu a Rehua’. I te wā o te raumati ka hauhaketia te tini kēkerewai mai ngā paru kei ngā tahataha o ngā kōawa me ngā roto. Whāia, ka whakatauritetia te rerenga o ngā ika i te raumati, pērā i te maomao me te moki, ki ‘Ngā pōtiki a Rēhua’.
Ngā whakamātautau o te raumati
He maha ngā kōrero kino a te Māori mō te raumati. Inā te kupu kōrero, ko ‘Rehua whakaruhi tangata’, e kōrero ana mō te ruhi o te tangata i te wā raumati. Kua pau hoki ngā kai i tēnei wā. Ā ‘Te Rā o Te Waru’ (ngā rā o te waru patote) kua tino whiti te wera o te raumati. Whāia ka hua te kōrero a ‘Rehua pona nui’, i te pupuhi mai o te āhua o ngā pona o te tangata i te kaha wera.
Ngā matapae huarere
Ka whakaritea te āhua o te huarere ki ngā rā i whānau mai ai tētahi tīpuna. Me he rangi paki, kua kī te tangata, ‘Mehemea ko te rangi i whānau ai a Te Rangitauarire’. Ka marangai ana, kua kīia, ‘Mehemea ko te rangi i whānau ai a Te Tuarariri’.
Ngahuru
E whai pānga ana te ingoa ngahuru, ki te kupu tawhito a te Māori mō te tekau. Inā hoki, ka hī ake te ngahuru i te marama tua ngahuru o te maramataka. Ko ngahuru anō te kupu i whakamahia e te Māori mō te hauhake kai. E ki ana te whakataukī mō te mahi o te kai i te wā ngahuru, arā, ko ‘Ngahuru, kura kai, kura tangata’.
Takurua
Ko Hōtoke me Makariri ētahi kupu e pā ana ki te mātao me te wā Takurua. He whetū a Takurua. Ka kī ana te kōrero, ‘Takurua hūpē nui’.