Kōrero: Tāwhirimātea

Whārangi 6. Te hau māeke, te kohu me ngā uenuku

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Hukarere, huka-ā-whatu me te hukapapa

E mōhiotia ai te snow ko te huka, te huka rere rānei. Ko te hail he ua whatu, he huka-ā-whatu rānei. Ko te kupu hukapapa i huaina mō te ice, me te frost, ā, ko te hukapiri he hard frost. He ōrite anō te ūpokomārō, tae atu ki te whenua kua tio.

Ngā pūrākau mō te huka

Ko Ngāi Tahu e whakapono ana i hua mai te puaheiri i te atua a Whēkoi. Ka rere ana te huka, ka kīia e rātou, ‘Kai te rere te tama a Whēkoi’. Ki ētahi atu tāngata he uri te tio me te huka i a Whaitiri (atua o te whatitiri), ā, ka kīia ērā ko ‘ngā ika a Whaitiri’. Kei roto i ētahi atu kōrero hei tamariki te takawai me te puaheiri nā Tongariro me Pīhanga. Kāore e kore i toko ake te ariā nei i te reiatanga o ēnei maunga i te huka.

Kohu

Ko Pūkohu te kupu mō te kohu. Ko te kohu e uwhi ana i te rangi he papanui tērā. He tohu tēnei mō te rangi marino āpōpō. Tērā te kōrero ko te kohu e ara mai ana i ngā maunga me ngā riu, koirā te hā mahana o Papatūānuku i tōna mapu kau ake mō Ranginui.

Ki a Ngāi Tūhoe o ngā pae o Te Urewera, ko Hine-pūkohu-rangi tonu te kohu. E ai ki ngā kōrero ko Tūhoe tonu ngā uri o te kohu i moe i a Te Maunga. E karangatia ana tēnei iwi ko ‘Ngā tamariki o te Kohu’.

Tōmairangi

Ko tētahi kupu mō te tōmairangi he haukū. I roto i ngā kōrero mō te orokohanga ko te haukū ngā roimata o Ranginui e hakū ana ki tōna heunga i a Papatūānuku. Ka rukea e ia ngā roimata ki runga ki ōna ū, ka tau hei tōmairangi ki te whenua. E kī ana te kōrero mō te whenua mōmona o Te Matau-a-Māui, ko ‘Heretaunga haukū nui’.

Uenuku

E hia kē nei ngā ingoa rerekē mō te kahukura. Ko ngā kupu kaha whakamahia ana ko te āniwaniwa me te āheahea. Ko atua piko anō tētahi o ōna ingoa.

Ko ngā atua o te tāwhana ko Kahukura, ko Uenuku me Haere. Arā atu ētahi ingoa ririki. E rua ngā tāwhana o te Kahukura. Kei raro ko te wāhine, ko Pū-te-aniwaniwa, ā, kei runga ko te mea tāne, ko Kahukurapango.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Tāwhirimātea - Te hau māeke, te kohu me ngā uenuku', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/tawhirimatea/page-6 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 12 Jun 2006, updated 1 Mar 2022